6/6/2022
ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΑΙΔΟΙΟΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
1. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΑΙΔΟΙΟΥ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
2. ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ
3. ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ
4. ΛΟΓΟΙ ΥΠΟΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ
5. ΑΙΤΙΑ
6. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
7. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΑΙΔΟΙΟΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
8. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΚΟΛΠΟΥ
1. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΑΙΔΟΙΟΥ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
2. ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ
3. ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ
4. ΛΟΓΟΙ ΥΠΟΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ
5. ΑΙΤΙΑ
6. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
7. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΑΙΔΟΙΟΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
8. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΚΟΛΠΟΥ
1. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΑΙΔΟΙΟΥ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
Ο σκληροατροφικός λειχήνας είναι η πιο κοινή δερματοπάθεια του αιδοίου που σχετίζεται με κνησμό (1).
O σκληροατροφικός λειχήνας του αιδοίου αποτελεί μια χρόνια φλεγμονώδης δερματική νόσος (2), η οποία εκτός από κνησμό προκαλεί πόνο, δυσουρία και περιορισμό της ούρησης, δυσπαρεύνια και σημαντική σεξουαλική δυσλειτουργία στις γυναίκες (3).
Δείτε και την ανάρτηση "λειχήνες δέρματος εικόνες".
2. ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ
Ο σκληροατροφικός λειχήνας περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1887.
Έκτοτε, χρησιμοποιούνται πολλά συνώνυμα, ιδίως «δυστροφία του αιδοίου», «ασθένεια λευκής κηλίδας» και άλλοι όροι, οι οποίοι πλέον έχουν εγκαταλειφθεί και σήμερα χρησιμοποιείται ο όρος "σκληροατροφικός λειχήνας" (3).
Ο σκληροατροφικός λειχήνας εμφανίζεται κυρίως στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Δείτε και την ανάρτηση "λειχήνας γεννητικών οργάνων θεραπεία".
3. ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ
Ο σκληροατροφικός λειχήνας του αιδοίου μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά οι δύο κύριες ηλικίες που εμφανίζεται είναι η εξής : η πρώτη είναι πριν από την εφηβεία και η δεύτερη είναι μετά την εμμηνόπαυση (4).
Έως και στο 40% των γυναικών με σκληροατροφικό λειχήνα θα υπάρξει έναρξη συμπτωμάτων και δερματικές αλλαγές του αιδοίου κατά την διάρκεια των αναπαραγωγικών τους ετών (5). Δείτε και την ανάρτηση "σκληροατροφικός λειχήνας".
4. ΛΟΓΟΙ ΥΠΟΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ
Ο σκληροατροφικός λειχήνας του αιδοίου συχνά υποαναφέρεται από τις γυναίκες (5).
Η διάγνωση συχνά καθυστερεί λόγω αμηχανίας της γυναίκας ή λανθασμένης διάγνωσης του κλινικού ιατρού. Η έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση είναι απαραίτητη για την μείωση της νοσηρότητας αυτής της πάθησης (6).
5. ΑΙΤΙΑ
Η αιτία του σκληροατροφικού λειχήνα είναι άγνωστη, αλλά υπάρχει ισχυρή συσχέτιση με αυτοάνοσα νοσήματα (4).
Επίσης, προηγούμενες λοιμώξεις ίσως διαδραματίσουν έναν ρόλο στην πρόκληση του, ενώ ο σκληροατροφικός λειχήνας αναφέρεται ότι εμφανίζεται σε γυναίκες με κοσμήματα των γεννητικών οργάνων (3).
6. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Εάν η αντιμετώπιση δεν ξεκινήσει έγκαιρα, οι ουλές μετά από την φλεγμονή ίσως οδηγήσουν σε σοβαρές βλάβες, στένωση του κολπικού ανοίγματος και κάλυψη της κλειτορίδας (4).
Επιπρόσθετα, οι γυναίκες με αυτήν την πάθηση έχουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου των γεννητικών οργάνων. Ο δια βίου κίνδυνος ανάπτυξης ακανθοκυτταρικού καρκινώματος του αιδοίου στις γυναίκες με σκληροατροφικό λειχήνα είναι 4% έως 5%, ενώ ο αντίστοιχος κίνδυνος στον γενικό πληθυσμό είναι 0,3% (4).
Ο σκληροατροφικός λειχήνας έχει τεράστιο αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής της γυναίκας, παρεμβαίνοντας στην λειτουργία (ιδιαίτερα την σεξουαλική λειτουργία) και την εικόνα του εαυτού της, ενώ η προκύπτουσα δυσφορία και το άγχος είναι άμεσα εμφανή. Πολλές γυναίκες που επηρεάζονται, αισθάνονται αμήχανα και συχνά ανησυχούν για το πώς μπορεί να εξελιχθεί αυτή η διαταραχή (4).
Επίσης, εάν δεν αντιμετωπιστεί, ο σκληροατροφικός λειχήνας του αιδοίου έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει σημαντικές και μόνιμες ουλές και παραμόρφωση της δομής του αιδοίου (7).
7. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΑΙΔΟΙΟΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η διαχείριση του σκληροατροφικού λειχήνα έχει θεωρηθεί ότι είναι μια δύσκολη κατάσταση. Ωστόσο, η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει (7), ιδίως όταν επιλεγούν τα φάρμακα που έχουν δείξει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα (4).
Ωστόσο, η διεπιστημονική έρευνα θα πρέπει να στοχεύει σε μία αντιμετώπιση που να είναι περισσότερο αποτελεσματική και με μεγαλύτερη διάρκεια (11), ιδίως όταν η μακροχρόνια χρήση της φαρμακευτικής αγωγής ενέχει και τους κινδύνους των παρενεργειών, που σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο αμελητέοι δεν μπορούν να θεωρηθούν.
Ως εκ τούτου, αρκετές γυναίκες μελετούν τα βότανα και τα οφέλη που αυτά μπορούν να προσφέρουν, είτε ως αλοιφή, είτε μέσω πρόσληψης από το στόμα.
Δείτε την ανάρτηση "θεραπεία λειχήνα με βότανα".
Σύμφωνα με μία δημοσίευση του 2008 (13), ο ομαλός λειχήνας αιδοίου μπορεί να εμφανιστεί με ή χωρίς λειχήνα δέρματος. Το 55-65% των γυναικών με ομαλό λειχήνα του αιδοίου μπορεί να αναπτύξει ομαλό λειχήνα.
8. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΚΟΛΠΟΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Εδώ να επισημανθεί ότι ο κόλπος δεν εμπλέκεται στον σκληροατροφικό λειχήνα λειχήνα (8) ή εμπλέκεται σε σπάνιες περιπτώσεις (9, 12).
Ωστόσο, μία άλλη δημοσίευση αναφέρει ότι ο κολπικός σκληροατροφικός λειχήνας ίσως είναι πιο συχνός από ότι πιστεύαμε προηγουμένως και αυτό ίσως οφείλεται στο ότι είναι υποδιαγνωσμένος. Γυναίκες με πιο σοβαρή νόσο ή με σημαντική κολπική ατροφία ίσως είναι πιο πιθανό να έχουν προσβολή του κόλπου. Επιπλέον, οι γυναίκες με χαλαρότητα των πυελικών οργάνων ίσως διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εάν τα κολπικά τους τοιχώματα είναι χρόνια εκτεθειμένα λόγω πρόπτωσης (10).
Σε αντίθεση με τον σκληροατροφικό λειχήνα, ο διαβρωτικός ομαλός λειχήνας προσβάλλει τον κόλπο σε έως και 70% των γυναικών (8).
Ο κολπικός λειχήνας ίσως θα μπορούσε να βοηθηθεί με τα ίδια βότανα που αναφέρονται στην ανάρτηση "θεραπεία λειχήνα με βότανα".
Δείτε και το συνολικό ευρετήριο για τον λειχήνα.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. Woelber L, Prieske K, Mendling W, Schmalfeldt B, Tietz HJ, Jaeger A. Vulvar pruritus-Causes, Diagnosis and Therapeutic Approach. Dtsch Arztebl Int. 2020 Feb 21;116(8):126-133. doi: 10.3238/arztebl.2020.0126. PMID: 32181734; PMCID: PMC7081372.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32181734
2. Maassen MS, van Doorn HC. Lokale behandeling met calcineurine-remmers voor vulvaire lichen sclerosus [Topical treatment of vulvar lichen sclerosus with calcineurin inhibitors]. Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156(36):A3908. Dutch. PMID: 22951124.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22951124/
3. Fistarol SK, Itin PH. Diagnosis and treatment of lichen sclerosus: an update. Am J Clin Dermatol. 2013 Feb;14(1):27-47. doi: 10.1007/s40257-012-0006-4. PMID: 23329078; PMCID: PMC3691475.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23329078
4. Chi CC, Kirtschig G, Baldo M, Brackenbury F, Lewis F, Wojnarowska F. Topical interventions for genital lichen sclerosus. Cochrane Database Syst Rev. 2011 Dec 7;2011(12):CD008240. doi: 10.1002/14651858.CD008240.pub2. PMID: 22161424; PMCID: PMC7025763.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22161424
5. Krapf JM, Mitchell L, Holton MA, Goldstein AT. Vulvar Lichen Sclerosus: Current Perspectives. Int J Womens Health. 2020 Jan 15;12:11-20. doi: 10.2147/IJWH.S191200. PMID: 32021489; PMCID: PMC6970240.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32021489
6. Mauskar M. Erosive Lichen Planus. Obstet Gynecol Clin North Am. 2017 Sep;44(3):407-420. doi: 10.1016/j.ogc.2017.04.004. PMID: 28778640.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28778640
7. Lee A, Fischer G. Diagnosis and Treatment of Vulvar Lichen Sclerosus: An Update for Dermatologists. Am J Clin Dermatol. 2018 Oct;19(5):695-706. doi: 10.1007/s40257-018-0364-7. PMID: 29987650.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29987650
8. O'Connell TX, Nathan LS, Satmary WA, Goldstein AT. Non-neoplastic epithelial disorders of the vulva. Am Fam Physician. 2008 Feb 1;77(3):321-6. PMID: 18297956.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18297956/
9. Tadir Y, Gaspar A, Lev-Sagie A, Alexiades M, Alinsod R, Bader A, Calligaro A, Elias JA, Gambaciani M, Gaviria JE, Iglesia CB, Selih-Martinec K, Mwesigwa PL, Ogrinc UB, Salvatore S, Scollo P, Zerbinati N, Nelson JS. Light and energy based therapeutics for genitourinary syndrome of menopause: Consensus and controversies. Lasers Surg Med. 2017 Feb;49(2):137-159. doi: 10.1002/lsm.22637. Epub 2017 Feb 21. PMID: 28220946; PMCID: PMC5819602.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28220946/
10. Zendell K, Edwards L. Lichen sclerosus with vaginal involvement: report of 2 cases and review of the literature. JAMA Dermatol. 2013 Oct;149(10):1199-202. doi: 10.1001/jamadermatol.2013.4885. PMID: 23925660.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23925660/
11. Fergus KB, Lee AW, Baradaran N, Cohen AJ, Stohr BA, Erickson BA, Mmonu NA, Breyer BN. Pathophysiology, Clinical Manifestations, and Treatment of Lichen Sclerosus: A Systematic Review. Urology. 2020 Jan;135:11-19. doi: 10.1016/j.urology.2019.09.034. Epub 2019 Oct 9. PMID: 31605681.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31605681/
12. Longinotti M, Schieffer YM, Kaufman RH. Lichen sclerosus involving the vagina. Obstet Gynecol. 2005 Nov;106(5 Pt 2):1217-9. doi: 10.1097/01.AOG.0000161058.02449.e8. PMID: 16260578.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16260578/
13. Rajar UD, Majeed R, Parveen N, Sheikh I, Sushel C. Efficacy of aloe vera gel in the treatment of vulval lichen planus. J Coll Physicians Surg Pak. 2008 Oct;18(10):612-4. doi: 10.2008/JCPSP.612614. PMID: 18940117.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18940117/
Ο σκληροατροφικός λειχήνας είναι η πιο κοινή δερματοπάθεια του αιδοίου που σχετίζεται με κνησμό (1).
O σκληροατροφικός λειχήνας του αιδοίου αποτελεί μια χρόνια φλεγμονώδης δερματική νόσος (2), η οποία εκτός από κνησμό προκαλεί πόνο, δυσουρία και περιορισμό της ούρησης, δυσπαρεύνια και σημαντική σεξουαλική δυσλειτουργία στις γυναίκες (3).
Δείτε και την ανάρτηση "λειχήνες δέρματος εικόνες".
2. ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ
Ο σκληροατροφικός λειχήνας περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1887.
Έκτοτε, χρησιμοποιούνται πολλά συνώνυμα, ιδίως «δυστροφία του αιδοίου», «ασθένεια λευκής κηλίδας» και άλλοι όροι, οι οποίοι πλέον έχουν εγκαταλειφθεί και σήμερα χρησιμοποιείται ο όρος "σκληροατροφικός λειχήνας" (3).
Ο σκληροατροφικός λειχήνας εμφανίζεται κυρίως στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Δείτε και την ανάρτηση "λειχήνας γεννητικών οργάνων θεραπεία".
3. ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ
Ο σκληροατροφικός λειχήνας του αιδοίου μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά οι δύο κύριες ηλικίες που εμφανίζεται είναι η εξής : η πρώτη είναι πριν από την εφηβεία και η δεύτερη είναι μετά την εμμηνόπαυση (4).
Έως και στο 40% των γυναικών με σκληροατροφικό λειχήνα θα υπάρξει έναρξη συμπτωμάτων και δερματικές αλλαγές του αιδοίου κατά την διάρκεια των αναπαραγωγικών τους ετών (5). Δείτε και την ανάρτηση "σκληροατροφικός λειχήνας".
4. ΛΟΓΟΙ ΥΠΟΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ
Ο σκληροατροφικός λειχήνας του αιδοίου συχνά υποαναφέρεται από τις γυναίκες (5).
Η διάγνωση συχνά καθυστερεί λόγω αμηχανίας της γυναίκας ή λανθασμένης διάγνωσης του κλινικού ιατρού. Η έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση είναι απαραίτητη για την μείωση της νοσηρότητας αυτής της πάθησης (6).
5. ΑΙΤΙΑ
Η αιτία του σκληροατροφικού λειχήνα είναι άγνωστη, αλλά υπάρχει ισχυρή συσχέτιση με αυτοάνοσα νοσήματα (4).
Επίσης, προηγούμενες λοιμώξεις ίσως διαδραματίσουν έναν ρόλο στην πρόκληση του, ενώ ο σκληροατροφικός λειχήνας αναφέρεται ότι εμφανίζεται σε γυναίκες με κοσμήματα των γεννητικών οργάνων (3).
6. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Εάν η αντιμετώπιση δεν ξεκινήσει έγκαιρα, οι ουλές μετά από την φλεγμονή ίσως οδηγήσουν σε σοβαρές βλάβες, στένωση του κολπικού ανοίγματος και κάλυψη της κλειτορίδας (4).
Επιπρόσθετα, οι γυναίκες με αυτήν την πάθηση έχουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου των γεννητικών οργάνων. Ο δια βίου κίνδυνος ανάπτυξης ακανθοκυτταρικού καρκινώματος του αιδοίου στις γυναίκες με σκληροατροφικό λειχήνα είναι 4% έως 5%, ενώ ο αντίστοιχος κίνδυνος στον γενικό πληθυσμό είναι 0,3% (4).
Ο σκληροατροφικός λειχήνας έχει τεράστιο αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής της γυναίκας, παρεμβαίνοντας στην λειτουργία (ιδιαίτερα την σεξουαλική λειτουργία) και την εικόνα του εαυτού της, ενώ η προκύπτουσα δυσφορία και το άγχος είναι άμεσα εμφανή. Πολλές γυναίκες που επηρεάζονται, αισθάνονται αμήχανα και συχνά ανησυχούν για το πώς μπορεί να εξελιχθεί αυτή η διαταραχή (4).
Επίσης, εάν δεν αντιμετωπιστεί, ο σκληροατροφικός λειχήνας του αιδοίου έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει σημαντικές και μόνιμες ουλές και παραμόρφωση της δομής του αιδοίου (7).
7. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΑΙΔΟΙΟΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η διαχείριση του σκληροατροφικού λειχήνα έχει θεωρηθεί ότι είναι μια δύσκολη κατάσταση. Ωστόσο, η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει (7), ιδίως όταν επιλεγούν τα φάρμακα που έχουν δείξει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα (4).
Ωστόσο, η διεπιστημονική έρευνα θα πρέπει να στοχεύει σε μία αντιμετώπιση που να είναι περισσότερο αποτελεσματική και με μεγαλύτερη διάρκεια (11), ιδίως όταν η μακροχρόνια χρήση της φαρμακευτικής αγωγής ενέχει και τους κινδύνους των παρενεργειών, που σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο αμελητέοι δεν μπορούν να θεωρηθούν.
Ως εκ τούτου, αρκετές γυναίκες μελετούν τα βότανα και τα οφέλη που αυτά μπορούν να προσφέρουν, είτε ως αλοιφή, είτε μέσω πρόσληψης από το στόμα.
Δείτε την ανάρτηση "θεραπεία λειχήνα με βότανα".
Σύμφωνα με μία δημοσίευση του 2008 (13), ο ομαλός λειχήνας αιδοίου μπορεί να εμφανιστεί με ή χωρίς λειχήνα δέρματος. Το 55-65% των γυναικών με ομαλό λειχήνα του αιδοίου μπορεί να αναπτύξει ομαλό λειχήνα.
8. ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΚΟΛΠΟΥ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Εδώ να επισημανθεί ότι ο κόλπος δεν εμπλέκεται στον σκληροατροφικό λειχήνα λειχήνα (8) ή εμπλέκεται σε σπάνιες περιπτώσεις (9, 12).
Ωστόσο, μία άλλη δημοσίευση αναφέρει ότι ο κολπικός σκληροατροφικός λειχήνας ίσως είναι πιο συχνός από ότι πιστεύαμε προηγουμένως και αυτό ίσως οφείλεται στο ότι είναι υποδιαγνωσμένος. Γυναίκες με πιο σοβαρή νόσο ή με σημαντική κολπική ατροφία ίσως είναι πιο πιθανό να έχουν προσβολή του κόλπου. Επιπλέον, οι γυναίκες με χαλαρότητα των πυελικών οργάνων ίσως διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εάν τα κολπικά τους τοιχώματα είναι χρόνια εκτεθειμένα λόγω πρόπτωσης (10).
Σε αντίθεση με τον σκληροατροφικό λειχήνα, ο διαβρωτικός ομαλός λειχήνας προσβάλλει τον κόλπο σε έως και 70% των γυναικών (8).
Ο κολπικός λειχήνας ίσως θα μπορούσε να βοηθηθεί με τα ίδια βότανα που αναφέρονται στην ανάρτηση "θεραπεία λειχήνα με βότανα".
Δείτε και το συνολικό ευρετήριο για τον λειχήνα.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. Woelber L, Prieske K, Mendling W, Schmalfeldt B, Tietz HJ, Jaeger A. Vulvar pruritus-Causes, Diagnosis and Therapeutic Approach. Dtsch Arztebl Int. 2020 Feb 21;116(8):126-133. doi: 10.3238/arztebl.2020.0126. PMID: 32181734; PMCID: PMC7081372.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32181734
2. Maassen MS, van Doorn HC. Lokale behandeling met calcineurine-remmers voor vulvaire lichen sclerosus [Topical treatment of vulvar lichen sclerosus with calcineurin inhibitors]. Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156(36):A3908. Dutch. PMID: 22951124.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22951124/
3. Fistarol SK, Itin PH. Diagnosis and treatment of lichen sclerosus: an update. Am J Clin Dermatol. 2013 Feb;14(1):27-47. doi: 10.1007/s40257-012-0006-4. PMID: 23329078; PMCID: PMC3691475.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23329078
4. Chi CC, Kirtschig G, Baldo M, Brackenbury F, Lewis F, Wojnarowska F. Topical interventions for genital lichen sclerosus. Cochrane Database Syst Rev. 2011 Dec 7;2011(12):CD008240. doi: 10.1002/14651858.CD008240.pub2. PMID: 22161424; PMCID: PMC7025763.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22161424
5. Krapf JM, Mitchell L, Holton MA, Goldstein AT. Vulvar Lichen Sclerosus: Current Perspectives. Int J Womens Health. 2020 Jan 15;12:11-20. doi: 10.2147/IJWH.S191200. PMID: 32021489; PMCID: PMC6970240.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32021489
6. Mauskar M. Erosive Lichen Planus. Obstet Gynecol Clin North Am. 2017 Sep;44(3):407-420. doi: 10.1016/j.ogc.2017.04.004. PMID: 28778640.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28778640
7. Lee A, Fischer G. Diagnosis and Treatment of Vulvar Lichen Sclerosus: An Update for Dermatologists. Am J Clin Dermatol. 2018 Oct;19(5):695-706. doi: 10.1007/s40257-018-0364-7. PMID: 29987650.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29987650
8. O'Connell TX, Nathan LS, Satmary WA, Goldstein AT. Non-neoplastic epithelial disorders of the vulva. Am Fam Physician. 2008 Feb 1;77(3):321-6. PMID: 18297956.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18297956/
9. Tadir Y, Gaspar A, Lev-Sagie A, Alexiades M, Alinsod R, Bader A, Calligaro A, Elias JA, Gambaciani M, Gaviria JE, Iglesia CB, Selih-Martinec K, Mwesigwa PL, Ogrinc UB, Salvatore S, Scollo P, Zerbinati N, Nelson JS. Light and energy based therapeutics for genitourinary syndrome of menopause: Consensus and controversies. Lasers Surg Med. 2017 Feb;49(2):137-159. doi: 10.1002/lsm.22637. Epub 2017 Feb 21. PMID: 28220946; PMCID: PMC5819602.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28220946/
10. Zendell K, Edwards L. Lichen sclerosus with vaginal involvement: report of 2 cases and review of the literature. JAMA Dermatol. 2013 Oct;149(10):1199-202. doi: 10.1001/jamadermatol.2013.4885. PMID: 23925660.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23925660/
11. Fergus KB, Lee AW, Baradaran N, Cohen AJ, Stohr BA, Erickson BA, Mmonu NA, Breyer BN. Pathophysiology, Clinical Manifestations, and Treatment of Lichen Sclerosus: A Systematic Review. Urology. 2020 Jan;135:11-19. doi: 10.1016/j.urology.2019.09.034. Epub 2019 Oct 9. PMID: 31605681.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31605681/
12. Longinotti M, Schieffer YM, Kaufman RH. Lichen sclerosus involving the vagina. Obstet Gynecol. 2005 Nov;106(5 Pt 2):1217-9. doi: 10.1097/01.AOG.0000161058.02449.e8. PMID: 16260578.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16260578/
13. Rajar UD, Majeed R, Parveen N, Sheikh I, Sushel C. Efficacy of aloe vera gel in the treatment of vulval lichen planus. J Coll Physicians Surg Pak. 2008 Oct;18(10):612-4. doi: 10.2008/JCPSP.612614. PMID: 18940117.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18940117/