20/7/2021.
Ενημέρωση: 20/11/2022
Ενημέρωση: 20/11/2022
ΧΑΜΟΜΗΛΙ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
1. Λίγα λόγια
2. Ονομασίες
3. Ιστορία
4. Συστατικά
5. Χαμομήλι ιδιότητες
6. Αιθέριο έλαιο χαμομήλι
7. Ασφάλεια
1. Λίγα λόγια
2. Ονομασίες
3. Ιστορία
4. Συστατικά
5. Χαμομήλι ιδιότητες
6. Αιθέριο έλαιο χαμομήλι
7. Ασφάλεια
1. Λίγα λόγια
Το γένος Ματρικαρία (Matricaria) είναι ένα διαδεδομένο γένος ανθοφόρων φυτών της οικογένειας Asteraceae, τα οποία αναπτύσσονται σε εύκρατες περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας, της Αμερικής και της Αφρικής (1).
Ορισμένα είδη αυτού του γένους, όπως το χαμομήλι, αποτελεί αναγνωρισμένο φαρμακευτικό φυτό και καλλιεργείται σε πολλές χώρες για διάφορους σκοπούς: για να αποκτηθεί η μπλε ουσία του, ως βοτανικό τσάι και για φαρμακευτικές ή κοσμητολογικές χρήσεις (1).
Το αληθινό χαμομήλι είναι ένα ετήσιο φυτό. Το διακλαδισμένο στέλεχος του είναι όρθιο, και μεγαλώνει σε ύψος 10-80 εκατοστά (2).
2. Ονομασίες
Ο όρος «χαμομήλι» προέρχεται από ελληνικές λέξεις, σημαίνει «μήλο της γης», και αναφέρεται στην μυρωδιά του χαμομηλιού που ομοιάζει με αυτήν ορισμένων ποικιλιών μήλου. Αυτό φαίνεται και στην ισπανική ονομασία του «manzanilla», όπου «manzana» σημαίνει «μήλο» (1).
Το όνομα «Ματρικαρία» (Matricaria) προέρχεται από το λατινικό "matrix" που σημαίνει "μήτρα", και ο όρος προέρχεται από την χρήση του στις γυναίκες ως φυτοθεραπευτική λύση σε προβλήματα που σχετίζονται με τον εμμηνορροϊκό κύκλο και την άμβλωση (1).
Το χαμομήλι αποτελείται από διάφορα βοτανικά είδη που αναφέρονται από τους ντόπιους ως χαμομήλι (1).
Ορισμένες από τις λαϊκές ονομασίες που έχει το χαμομήλι είναι οι εξής: λουλούδι του Αγίου Γεωργίου, Παναϊρίτσα (3).
Επίσης, είναι γνωστό και με άλλες ονομασίες, όπως Γερμανικό χαμομήλι, Ουγγρικό χαμομήλι, Ρωμαϊκό χαμομήλι, Αγγλικό χαμομήλι και άλλα, γεγονός το οποίο υποδηλώνει την ευρεία χρήση του (2), αλλά επίσης μπορεί να προκαλέσει σύγχυση δεδομένου ότι ερευνητές στην Ισπανία βρήκαν 215 διαφορετικές ονομασίες για 62 είδη (1).
Συνεπώς, όταν χρησιμοποιούνται για ιατρικούς σκοπούς και σε εφαρμογές τροφίμων, η τυποποίηση των αιθέριων ελαίων και των εκχυλισμάτων από την Ματρικαρία την περιτμημένη ή άλλων ειδών Ματρικαρία είναι αναγκαία (1).
Ιστορικά, η Ματρικαρία η περιτμημένη (Matricaria recutita, Γερμανικό χαμομήλι) και το Χαμομήλι το ευγενές (Chamaemelum nobile, Ρωμαϊκό χαμομήλι) συχνά συγχέονται ή έχουν χρησιμοποιηθεί εναλλακτικά (1).
Αυτά τα δύο βότανα δεν είναι μόνο μορφολογικά διακριτά, αλλά οι δευτερεύοντες μεταβολίτες τους - ειδικά τα αιθέρια έλαια που υπάρχουν στα άνθη τους - είναι επίσης διαφορετικά, ειδικά τα τερπενοειδή (4).
Το πιο γνωστό βοτανικό όνομα για το αληθινό χαμομήλι είναι το "Ματρικαρία η περιτμημένη" (Matricaria recutita), συνώνυμο του οποίου αποτελεί το Matricaria chamomilla, Chamomilla recutita (L.) Rauschert (2).
Το αληθινό χαμομήλι συγχέεται πολύ συχνά με τα φυτά του γένους Anthemis.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί για να αποφευχθεί η σύγχυση με το Anthemis cotula L., το οποίο είναι ένα δηλητηριώδες φυτό (2).
3. Ιστορία (3)
Η πρώτη γραπτή αναφορά του χαμομηλιού είναι στην Αρχαία Αίγυπτο.
Στον πάπυρο Έμπερς (Ebers), έναν ιατρικό πάπυρο που χρονολογείται από το 1.500 π.Χ., ένας σημαντικός ρόλος δόθηκε στην Ματρικαρία.
Τα τριμμένα άνθη χαμομηλιού χρησιμοποιήθηκαν για την ανακούφιση του δέρματος, για την πρόληψη της δερματίτιδας και για καλλυντικά παρασκευάσματα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν αυτό το φυτό όχι μόνο για να θεραπεύσουν τους άρρωστους αλλά και για να τιμήσουν τους θεούς και να βαλσαμώσουν τους νεκρούς. Στους επιδέσμους της μούμια του Ραμσή II, βρέθηκαν ίχνη γύρης από την Ματρικαρία. Αυτό το φυτό πιθανότατα συμπεριλήφθηκε για να δώσει στον Φαραώ την δύναμη και την ηρεμία που απαιτείται για την μετά θάνατον ζωή.
Οι αιγυπτιακές πληροφορίες σχετικά με την βοτανική ιατρική και την παρασκευή φαρμάκων αποτέλεσαν την βάση για τις ελληνικές και ρωμαϊκές φαρμακοποιίες.
Ο Ιπποκράτης από την Κω (5ος αιώνας π.Χ.), παγκοσμίως αναγνωρισμένος ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, είχε βαθιά γνώση των φαρμακευτικών βοτάνων. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε το χαμομήλι για ιαματική χρήση σε διάφορες ασθένειες, όπως για τον καθαρισμό, την προστασία και για την καταπολέμηση του κρυολογήματος.
Ο Ασκληπιάδης της Βιθυνίας (1ος αιώνας π.Χ.) ήταν ο πρώτος ιατρός που ίδρυσε την Ελληνική Ιατρική στη Ρώμη. Ήταν ειδικός στα φυτά για φαρμακευτική χρήση και το αγαπημένο του βότανο ήταν το χαμομήλι.
Ο Διοσκουρίδης (1ος αιώνας μ.Χ.) ήταν στρατιωτικός ιατρός και φαρμακογνωστής του στρατού του Νέρωνα. Πολλές εφαρμογές του χαμομηλιού περιγράφηκαν στο έργο του De materia Medica. Μερικά παραδείγματα από το De materia medica είναι: ρίζες, άνθη ή βότανα, τα οποία λαμβάνονται ως αφέψημα αναφέρθηκαν ότι είναι χρήσιμα ως τονωτικό, για τον καθαρισμό και το ξέπλυμα των ματιών, των αυτιών, της μύτης και του στόματος.
Τέτοια αφεψήματα ήταν επίσης χρήσιμα για την αποβολή των λίθων του ουροποιητικού και των χολόλιθων, για γαστρεντερικές διαταραχές (για την αντιμετώπιση σκουληκιών, πεπτικών ελκών, σπασμών και φλεγμονών), για ίκτερο και για ηπατικές παθήσεις. Οι τοπικές εφαρμογές του φυτού χρησιμοποιήθηκαν ως αντιφλογιστικό για την ίαση πληγών, τσιμπήματος, εγκαυμάτων και ελκών. Υπόθετα χαμομηλιού συστήνονταν σε επαναλαμβανόμενους πυρετούς.
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, σύγχρονος του Διοσκουρίδη, στο έργο του Naturalis Historia περιέγραψε πολλές εφαρμογές για το χαμομήλι. Έγραψε επίσης ότι όλα τα μέρη του φυτού χρησιμοποιήθηκαν ως αντίδοτο σε δάγκωμα φιδιών. Επιπλέον, το χαμομήλι χρησιμοποιήθηκε ως διουρητικό και για την διάλυση λίθων ασβεστίων στην ουροδόχο κύστη, για την αντιμετώπιση του μετεωρισμού και για παθήσεις του ήπατος. Μια άλλη χρήση που αναφέρθηκε από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο ήταν η τοπική εφαρμογή για την αντιμετώπιση των συριγγίων του ματιού. Επιπρόσθετα, η τοπική εφαρμογή του κονιοποιημένου φυτού χρησιμοποιήθηκε για να αντιμετωπιστούν πυώδεις πληγές. Ο Πλίνιος ανέφερε ότι, ως ρόφημα, το φυτό ήταν εμμηναγωγό και μπορεί να είναι χρήσιμο για την αποβολή ενός νεκρού εμβρύου.
Οι Ρωμαίοι ιατροί, και στη συνέχεια οι Άραβες ιατροί, θεωρούσαν το χαμομήλι ένα φυτό που είχε ισχυρή αμβλωτική δράση και μπορούσε να επιταχύνει την έμμηνο ρύση και την απελευθέρωση του εμβρύου.
Κατά τον Μεσαίωνα, το χαμομήλι χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα στη μοναστική ιατρική.
Το χαμομήλι το συνιστούσαν για πόνους στο στομάχι και στην κοιλιά, για δερματίτιδα, για εμμηνορροϊκά προβλήματα, ως γαργάρες για φλεγμονές του στόματος, ως λουτρά για φλεγμονή στην περιοχή των γεννητικών οργάνων.
Ο Καρλομάγνος, βασιλιάς των Φράγκων και χριστιανός αυτοκράτορας της Δύσης, στο Capitulare de villis που αφορούσε την διακυβέρνηση των βασιλικών κτημάτων, εισήγαγε το χαμομήλι ανάμεσα στα φυτά που ήθελε να καλλιεργηθεί.
Εκείνη την περίοδο το χαμομήλι το θεωρούσαν ως ένα από τα πιο σεβαστά φυτά. Οι Χριστιανοί αφιέρωσαν το χαμομήλι στην Αγία Άννα, την μητέρα της Παναγίας.
Οι Αγγλοσάξονες θεωρούσαν το χαμομήλι ένα από τα «Εννέα Ιερά Βότανα» που δόθηκαν στην ανθρωπότητα από τον Σκανδιναβικό θεό Woden.
Ο Πέρσης ιατρός Αβικέννας (980–1037 μ.Χ.), συγγραφέας του διάσημου βιβλίου Canon of Medicine αποτέλεσε την αφετηρία της ιατρικής Γιουνάνι (Unani). Αυτό το παραδοσιακό σύστημα ιατρικής παρέμεινε για πολλούς αιώνες σε όλους τους τομείς του ισλαμικού πολιτισμού. Στο Canon of Medicine, ο Αβικέννας πρότεινε την αποτελεσματικότητα ορισμένων φαρμακευτικών βοτάνων, και μεταξύ αυτών ήταν το χαμομήλι, που το χρησιμοποιούσε σε πονοκέφαλο, οίδημα, επιπεφυκίτιδα, ίκτερο, χρόνιο πυρετό, λιθίαση, αμηνόρροια, πονόδοντο, αφθώδη έλκη και μυϊκό σφίξιμο. Το χαμομήλι το συνιστούσε επίσης για να ανακουφίσει τον κνησμό και την φλεγμονή και να διευκολύνει την επούλωση των δερματικών βλαβών σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χειρουργικές επεμβάσεις.
Το χαμομήλι απουσίαζε στην αρχαία Κινεζική Παραδοσιακή Ιατρική και στην Αγιουρβέδα, αλλά εισάχθηκε πιο πρόσφατα.
Άλλες χρήσεις για το χαμομήλι είναι οι εξής (5):
- Το χαμομήλι χρησιμοποιείται από το στόμα ως ηρεμιστικός παράγοντας και για γαστρεντερικές παθήσεις.
- Χρησιμοποιείται τοπικά για επούλωση πληγών. Τόσο τα βοτανικά όσο και τα ομοιοπαθητικά σκευάσματα έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της μαστίτιδας και των θηλών που έχει σπάσει το δέρμα τους και αιμορραγούν.
- Το χαμομήλι έχει χρησιμοποιηθεί ως γαλακταγωγό. Ωστόσο, καμία επιστημονικά έγκυρη κλινική δοκιμή δεν υποστηρίζει την χρήση του ως γαλακταγωγό. Τα γαλακταγωγά δεν πρέπει ποτέ να αντικαθιστούν την αξιολόγηση και την παροχή συμβουλών για τροποποιήσιμους παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή γάλακτος.
4. Συστατικά
Tο χαμομήλι, και ιδιαίτερα η Ματρικαρία η περιτμημένη, είναι ένα από τα πιο δημοφιλή φαρμακευτικά φυτά λόγω του πλούτου των δραστικών ενώσεων που περιέχει. Οι ταξιανθίες του περιέχουν πάνω από 120 συστατικά που μπορούν να ασκήσουν αρκετές λειτουργικές δραστικότητες όπως αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες (1).
Η φυτοχημική σύνθεση των ειδών Ματρικαρία περιλαμβάνει (1):
- πτητικά τερπενοειδή (π.χ. α-μπισαμπολόλη, χαμαζουλένιο κ.ά.),
- σεσκιτερπενικές λακτόνες όπως η ματρικίνη, και
- φαινολικές ενώσεις (φλαβονοειδή, κουμαρίνες και φαινολικά οξέα).
Η Ματρικαρία η περιτμημένη συνθέτει έναν μεγάλο αριθμό φαρμακολογικά ενεργών δευτερογενών μεταβολιτών (6).
Η Ματρικαρία η περιτμημένη και το Χαμομήλι το ευγενές έχουν παρόμοιες επιδράσεις και περιέχουν παρόμοια συστατικά (5).
Είναι πολύ δύσκολο να αναφερθεί ποια ακριβώς είναι η σύνθεση για το αιθέριο έλαιο χαμομήλι επειδή υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση (1).
Η Ματρικαρία η περιτμημένη δεν αποτελεί εξαίρεση, και φαίνεται να εξαρτάται από :
- το χρησιμοποιούμενο φυτικό μέρος,
- την προέλευση της πηγής,
- την ποιότητα της πηγής,
- τους γενετικούς παράγοντες,
- τους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Επίσης, η εποχή της συγκομιδής μπορεί να επηρεάσει την σύνθεση των αιθέριων ελαίων, και παρατηρούνται διαφορές όχι μόνο μεταξύ αιθέριων ελαίων από διαφορετικές χώρες, αλλά και μεταξύ αυτών από διαφορετικές περιοχές της ίδιας χώρας.
Επιπλέον, οι μέθοδοι εκχύλισης μπορούν να επηρεάσουν την απόδοση εκχύλισης του αιθέριου ελαίου, την σύνθεση τους και, συνεπώς, την βιοδραστικότητα τους (1).
5. Χαμομήλι ιδιότητες
Το γερμανικό χαμομήλι χρησιμοποιείται ευρέως στην ιατρική πρακτική, ενώ τα άνθη Ματρικαρία μπορούν να συστηθούν ως βότανο για φαρμακευτική χρήση (7).
Τα εκχυλίσματα από τα άνθη Ματρικαρία χρησιμοποιούνται κυρίως για τις εξής ιδιότητες (7):
- αντιφλεγμονώδεις,
- αντισηπτικές, και
- σπασμολυτικές
Επίσης, οι αναλγητικές επιδράσεις του χαμομηλιού έχουν αποδειχθεί σε μεγάλο βαθμό (1).
Γενικά, χρησιμοποιούνται τα εναέρια μέρη, ιδίως τα άνθη, αν και έχει αναφερθεί και η χρήση ολόκληρου του φυτού (1).
Για την αντιμετώπιση των γαστρεντερικών και ουρολογικών διαταραχών, η κύρια μορφή χορήγησης είναι η από του στόματος, όπου τα τσάγια παρασκευάζονται ως αφέψημα ή ως έγχυμα. Ωστόσο, για προβλήματα που σχετίζονται με το αναπνευστικό σύστημα, εκτός από την από του στόματος χρήση, ενδείκνυται και η εισπνοή, ενώ αναφέρονται τοπικές εφαρμογές για την αντιμετώπιση δερματικών διαταραχών. Αν και το γένος αυτό έχει μεγάλο εύρος εφαρμογών, η χρήση του για την αντιμετώπιση γαστρεντερικών διαταραχών ξεχωρίζει περισσότερο από όλες τις άλλες εφαρμογές (1).
Επίσης, η αντιβακτηριακή δράση αυτού του γένους έχει μελετηθεί καλά και τα εκχυλίσματα που προέρχονται από την Ματρικαρία την περιτμημένη μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα τρόφιμα με δύο κύριες ιδιότητες: αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές (1).
Στο πλαίσιο της εθνοφαρμακευτικής, από τα είδη που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση ασθενειών, η Ματρικαρία η περιτμημένη και η Matricaria occidentalis Greene είναι εκείνα τα είδη που αναφέρονται πιο συχνά στην βιβλιογραφία, ακολουθούμενα από τα είδη Matricaria discoidea DC., Matricaria aurea (Loefl) Sch. Bip. και Matricaria frigidum (HBK) Kunth, με το τελευταίο να έχει αναφερθεί για φαρμακευτική χρήση μόνο στο Περού (1).
Μια μελέτη έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο από την Ματρικαρία την περιτμημένη παρουσίασε αξιοσημείωτες αντιμικροβιακές επιδράσεις σε ορισμένα μικρόβια που προκαλούν εξωτερική ωτίτιδα (1).
Ενθαρρυντικά είναι και τα ευρήματα για την θεραπεία του αυτισμού με χαμομήλι. Δείτε την σχετική ανάρτηση εδώ.
6. Αιθέριο έλαιο χαμομήλι
Το αιθέριο έλαιο χαμομήλι (Matricaria recutita L.) αναφέρεται στις ευρωπαϊκές φαρμακοποιίες, και προκύπτει από τα φρέσκα ή αποξηραμένα "κεφάλια" του λουλουδιού ή τις ανθισμένες κορυφές του (8), αν και το αιθέριο έλαιο βρίσκεται σε ολόκληρο το φυτό (1).
Η μονογραφία για την Ματρικαρία φλος (Matricariae flos, το άνθος από την Ματρικαρία την περιτμημένη) τοποθετείται σε πολλές εθνικές φαρμακοποιίες και στην Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία, οι οποίες προτείνουν το χαμομήλι να περιέχει τουλάχιστον 4 mL/kg μπλε αιθέριο έλαιο (1).
Επιπλέον, για το έλαιο από την Ματρικαρία την περιτμημένη (Matricariae aetheroleum) στην μονογραφία από την Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία αναφέρονται δύο τύποι ελαίου:
- πλούσιο σε οξείδια μπισαμπολόλης (29-81%), και
- πλούσιο σε λεβομενόλη (10–65%) (European Directorate for the Quality of Medicines and Healthcare, 2004) (1).
Όπως είδαμε και νωρίτερα, η πτητική σύνθεση του αιθέριου ελαίου, ειδικά η περιεκτικότητα του στα πολύτιμα συστατικά α-μπισαμπολόλη και χαμαζουλένιο, εξαρτάται από πολλούς συγκεκριμένους παράγοντες, οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν την σύνθεση του και, συνεπώς, την βιοδραστικότητα του (1).
Οι κύριοι παραγωγοί για το γερμανικό αιθέριο έλαιο χαμομήλι είναι η Αργεντινή, η Αίγυπτος και η Ουγγαρία (1)
7. Ασφάλεια
Το χαμομήλι είναι "γενικά αναγνωρισμένο ως ασφαλές" (generally recognized as safe - GRAS) για χρήση σε τρόφιμα από την Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ως μπαχαρικό, καρύκευμα, αρωματικό παράγοντα (5), και αιθέριο έλαιο (1).
Δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια του χαμομηλιού σε θηλάζουσες μητέρες ή βρέφη, αν και σε σπάνιες περιπτώσεις ίσως προκληθεί ευαισθησία (5).
Έχει χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα μόνο του και συνδυαστικά με άλλα βότανα σε βρέφη για την αντιμετώπιση του κολικού, της διάρροιας και άλλων παθήσεων, επομένως οι μικρότερες ποσότητες που αναμένεται (όμως δεν έχει αποδειχθεί) να υπάρχουν στο μητρικό γάλα είναι πιθανό να μην είναι επιβλαβείς με την συνήθη δοσολογία από την μητέρα.
Το Clostridium botulinum έχει βρεθεί σε μερικά τσάγια χαμομηλιού που πωλούνται σε καταστήματα υγιεινής διατροφής (5).
Η τοπική εφαρμογή χαμομηλιού είναι ένας γνωστός παράγοντας ευαισθησίας, ακόμη και με ομοιοπαθητικά προϊόντα.
Δύο γυναίκες εμφάνισαν δερματίτιδα εξ'επαφής των θηλών και της περιοχής που τις περιβάλλει μετά την εφαρμογή μίας αλοιφής για σπασμένο δέρμα. Το προϊόν περιείχε 10,5% εκχύλισμα και έλαιο από ρωμαϊκό χαμομήλι. Οι αντιδράσεις επιβεβαιώθηκαν ότι προκλήθηκαν από το ρωμαϊκό χαμομήλι με τεστ αλλεργιας (Patch test) και στις δύο γυναίκες (5).
Η κατανάλωση τσαγιού χαμομηλιού μπορεί να επιδεινώσει τα τοπικά δερματικά εξανθήματα και έχει προκαλέσει αναφυλαξία σε άτομα με ευαισθησία.
Το χαμομήλι έχει πιθανή διασταυρούμενη αντιδραστικότητα με άλλα μέλη της οικογένειας του (π.χ. εχινάκεια, γαϊδουράγκαθο και feverfew) (5).
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1.Microbiological Research Volume 215, October 2018, Pages 76-88 Microbiological Research Matricaria genus as a source of antimicrobial agents: From farm to pharmacy and food applications, Mehdi Sharifi-Rad, Jolanta Nazaruk, Letizia, Polito, Maria Flaviana Bezerra Morais-Braga, Janaína Esmeraldo Rocha, Henrique Douglas Melo Coutinho, Bahare Salehi, Giulia Tabanelli, Chiara Montanari, María del Mar Contreras, Zubaida Yousaf, William N.Setzer, Deepa R.Verma, Miquel Martorel, Antoni Sureda, Javad Sharifi-Rad
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S094450131730527X?via%3Dihub
2. Pharmacogn Rev . 2011 Jan;5(9):82-95. doi: 10.4103/0973-7847.79103. Chamomile (Matricaria chamomilla L.): An overview Ompal Singh, Zakia Khanam, Neelam Misra, Manoj Kumar Srivastava
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22096322/
3. Matricaria chamomilla, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής, Εργαστήριο Φαρμακολογίας
http://mediplantepirus.med.uoi.gr/pharmacology/plant_details.php?id=28
4. BMC Genomics . 2020 Feb 18;21(1):169. doi: 10.1186/s12864-020-6579-z. Phytochemical and comparative transcriptome analyses reveal different regulatory mechanisms in the terpenoid biosynthesis pathways between Matricaria recutita L. and Chamaemelum nobile L Yuling Tai, Xiaojuan Hou, Chun Liu, Jiameng Sun, Chunxiao Guo, Ling Su, Wei Jiang, Chengcheng Ling, Chengxiang Wang, Huanhuan Wang, Guifang Pan, Xiongyuan Si, Yi Yuan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32070270/
5. Review Chamomile No authors listed In: Drugs and Lactation Database (LactMed) [Internet]. Bethesda (MD): National Library of Medicine (US); 2006–. 2021 Feb 15. PMID: 30000867 Bookshelf ID: NBK501808
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30000867/
6. Genet Mol Res . 2015 Jan 23;14(1):349-61. doi: 10.4238/2015.January.23.8. Cloning and characterization of a farnesyl pyrophosphate synthase from Matricaria recutita L. and its upregulation by methyl jasmonate S S Su, H M Zhang, X Y Liu, G F Pan, S P Ling, X S Zhang, X M Yang, Y L Tai, Y Yuan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25729967/
7. Comparative Study Medicina (Kaunas) . 2003;39 Suppl 2:127-31. The complex technology on products of German chamomile Ilze Barene, Irena Daberte, Lija Zvirgzdina, Vilhelmine Iriste
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14617873/
8. Review Molecules. 2017 Jan 1;22(1):70. doi: 10.3390/molecules22010070. Biological Activities of Essential Oils: From Plant Chemoecology to Traditional Healing Systems Javad Sharifi-Rad, Antoni Sureda, Gian Carlo Tenore, Maria Daglia, Mehdi Sharifi-Rad, Marco Valussi, Rosa Tundis, Marzieh Sharifi-Rad, Monica R Loizzo, Adedayo Oluwaseun Ademiluyi, Razieh Sharifi-Rad, Seyed Abdulmajid Ayatollahi, Marcello Iriti.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28045446/
Το γένος Ματρικαρία (Matricaria) είναι ένα διαδεδομένο γένος ανθοφόρων φυτών της οικογένειας Asteraceae, τα οποία αναπτύσσονται σε εύκρατες περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας, της Αμερικής και της Αφρικής (1).
Ορισμένα είδη αυτού του γένους, όπως το χαμομήλι, αποτελεί αναγνωρισμένο φαρμακευτικό φυτό και καλλιεργείται σε πολλές χώρες για διάφορους σκοπούς: για να αποκτηθεί η μπλε ουσία του, ως βοτανικό τσάι και για φαρμακευτικές ή κοσμητολογικές χρήσεις (1).
Το αληθινό χαμομήλι είναι ένα ετήσιο φυτό. Το διακλαδισμένο στέλεχος του είναι όρθιο, και μεγαλώνει σε ύψος 10-80 εκατοστά (2).
2. Ονομασίες
Ο όρος «χαμομήλι» προέρχεται από ελληνικές λέξεις, σημαίνει «μήλο της γης», και αναφέρεται στην μυρωδιά του χαμομηλιού που ομοιάζει με αυτήν ορισμένων ποικιλιών μήλου. Αυτό φαίνεται και στην ισπανική ονομασία του «manzanilla», όπου «manzana» σημαίνει «μήλο» (1).
Το όνομα «Ματρικαρία» (Matricaria) προέρχεται από το λατινικό "matrix" που σημαίνει "μήτρα", και ο όρος προέρχεται από την χρήση του στις γυναίκες ως φυτοθεραπευτική λύση σε προβλήματα που σχετίζονται με τον εμμηνορροϊκό κύκλο και την άμβλωση (1).
Το χαμομήλι αποτελείται από διάφορα βοτανικά είδη που αναφέρονται από τους ντόπιους ως χαμομήλι (1).
Ορισμένες από τις λαϊκές ονομασίες που έχει το χαμομήλι είναι οι εξής: λουλούδι του Αγίου Γεωργίου, Παναϊρίτσα (3).
Επίσης, είναι γνωστό και με άλλες ονομασίες, όπως Γερμανικό χαμομήλι, Ουγγρικό χαμομήλι, Ρωμαϊκό χαμομήλι, Αγγλικό χαμομήλι και άλλα, γεγονός το οποίο υποδηλώνει την ευρεία χρήση του (2), αλλά επίσης μπορεί να προκαλέσει σύγχυση δεδομένου ότι ερευνητές στην Ισπανία βρήκαν 215 διαφορετικές ονομασίες για 62 είδη (1).
Συνεπώς, όταν χρησιμοποιούνται για ιατρικούς σκοπούς και σε εφαρμογές τροφίμων, η τυποποίηση των αιθέριων ελαίων και των εκχυλισμάτων από την Ματρικαρία την περιτμημένη ή άλλων ειδών Ματρικαρία είναι αναγκαία (1).
Ιστορικά, η Ματρικαρία η περιτμημένη (Matricaria recutita, Γερμανικό χαμομήλι) και το Χαμομήλι το ευγενές (Chamaemelum nobile, Ρωμαϊκό χαμομήλι) συχνά συγχέονται ή έχουν χρησιμοποιηθεί εναλλακτικά (1).
Αυτά τα δύο βότανα δεν είναι μόνο μορφολογικά διακριτά, αλλά οι δευτερεύοντες μεταβολίτες τους - ειδικά τα αιθέρια έλαια που υπάρχουν στα άνθη τους - είναι επίσης διαφορετικά, ειδικά τα τερπενοειδή (4).
Το πιο γνωστό βοτανικό όνομα για το αληθινό χαμομήλι είναι το "Ματρικαρία η περιτμημένη" (Matricaria recutita), συνώνυμο του οποίου αποτελεί το Matricaria chamomilla, Chamomilla recutita (L.) Rauschert (2).
Το αληθινό χαμομήλι συγχέεται πολύ συχνά με τα φυτά του γένους Anthemis.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί για να αποφευχθεί η σύγχυση με το Anthemis cotula L., το οποίο είναι ένα δηλητηριώδες φυτό (2).
3. Ιστορία (3)
Η πρώτη γραπτή αναφορά του χαμομηλιού είναι στην Αρχαία Αίγυπτο.
Στον πάπυρο Έμπερς (Ebers), έναν ιατρικό πάπυρο που χρονολογείται από το 1.500 π.Χ., ένας σημαντικός ρόλος δόθηκε στην Ματρικαρία.
Τα τριμμένα άνθη χαμομηλιού χρησιμοποιήθηκαν για την ανακούφιση του δέρματος, για την πρόληψη της δερματίτιδας και για καλλυντικά παρασκευάσματα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν αυτό το φυτό όχι μόνο για να θεραπεύσουν τους άρρωστους αλλά και για να τιμήσουν τους θεούς και να βαλσαμώσουν τους νεκρούς. Στους επιδέσμους της μούμια του Ραμσή II, βρέθηκαν ίχνη γύρης από την Ματρικαρία. Αυτό το φυτό πιθανότατα συμπεριλήφθηκε για να δώσει στον Φαραώ την δύναμη και την ηρεμία που απαιτείται για την μετά θάνατον ζωή.
Οι αιγυπτιακές πληροφορίες σχετικά με την βοτανική ιατρική και την παρασκευή φαρμάκων αποτέλεσαν την βάση για τις ελληνικές και ρωμαϊκές φαρμακοποιίες.
Ο Ιπποκράτης από την Κω (5ος αιώνας π.Χ.), παγκοσμίως αναγνωρισμένος ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, είχε βαθιά γνώση των φαρμακευτικών βοτάνων. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε το χαμομήλι για ιαματική χρήση σε διάφορες ασθένειες, όπως για τον καθαρισμό, την προστασία και για την καταπολέμηση του κρυολογήματος.
Ο Ασκληπιάδης της Βιθυνίας (1ος αιώνας π.Χ.) ήταν ο πρώτος ιατρός που ίδρυσε την Ελληνική Ιατρική στη Ρώμη. Ήταν ειδικός στα φυτά για φαρμακευτική χρήση και το αγαπημένο του βότανο ήταν το χαμομήλι.
Ο Διοσκουρίδης (1ος αιώνας μ.Χ.) ήταν στρατιωτικός ιατρός και φαρμακογνωστής του στρατού του Νέρωνα. Πολλές εφαρμογές του χαμομηλιού περιγράφηκαν στο έργο του De materia Medica. Μερικά παραδείγματα από το De materia medica είναι: ρίζες, άνθη ή βότανα, τα οποία λαμβάνονται ως αφέψημα αναφέρθηκαν ότι είναι χρήσιμα ως τονωτικό, για τον καθαρισμό και το ξέπλυμα των ματιών, των αυτιών, της μύτης και του στόματος.
Τέτοια αφεψήματα ήταν επίσης χρήσιμα για την αποβολή των λίθων του ουροποιητικού και των χολόλιθων, για γαστρεντερικές διαταραχές (για την αντιμετώπιση σκουληκιών, πεπτικών ελκών, σπασμών και φλεγμονών), για ίκτερο και για ηπατικές παθήσεις. Οι τοπικές εφαρμογές του φυτού χρησιμοποιήθηκαν ως αντιφλογιστικό για την ίαση πληγών, τσιμπήματος, εγκαυμάτων και ελκών. Υπόθετα χαμομηλιού συστήνονταν σε επαναλαμβανόμενους πυρετούς.
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, σύγχρονος του Διοσκουρίδη, στο έργο του Naturalis Historia περιέγραψε πολλές εφαρμογές για το χαμομήλι. Έγραψε επίσης ότι όλα τα μέρη του φυτού χρησιμοποιήθηκαν ως αντίδοτο σε δάγκωμα φιδιών. Επιπλέον, το χαμομήλι χρησιμοποιήθηκε ως διουρητικό και για την διάλυση λίθων ασβεστίων στην ουροδόχο κύστη, για την αντιμετώπιση του μετεωρισμού και για παθήσεις του ήπατος. Μια άλλη χρήση που αναφέρθηκε από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο ήταν η τοπική εφαρμογή για την αντιμετώπιση των συριγγίων του ματιού. Επιπρόσθετα, η τοπική εφαρμογή του κονιοποιημένου φυτού χρησιμοποιήθηκε για να αντιμετωπιστούν πυώδεις πληγές. Ο Πλίνιος ανέφερε ότι, ως ρόφημα, το φυτό ήταν εμμηναγωγό και μπορεί να είναι χρήσιμο για την αποβολή ενός νεκρού εμβρύου.
Οι Ρωμαίοι ιατροί, και στη συνέχεια οι Άραβες ιατροί, θεωρούσαν το χαμομήλι ένα φυτό που είχε ισχυρή αμβλωτική δράση και μπορούσε να επιταχύνει την έμμηνο ρύση και την απελευθέρωση του εμβρύου.
Κατά τον Μεσαίωνα, το χαμομήλι χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα στη μοναστική ιατρική.
Το χαμομήλι το συνιστούσαν για πόνους στο στομάχι και στην κοιλιά, για δερματίτιδα, για εμμηνορροϊκά προβλήματα, ως γαργάρες για φλεγμονές του στόματος, ως λουτρά για φλεγμονή στην περιοχή των γεννητικών οργάνων.
Ο Καρλομάγνος, βασιλιάς των Φράγκων και χριστιανός αυτοκράτορας της Δύσης, στο Capitulare de villis που αφορούσε την διακυβέρνηση των βασιλικών κτημάτων, εισήγαγε το χαμομήλι ανάμεσα στα φυτά που ήθελε να καλλιεργηθεί.
Εκείνη την περίοδο το χαμομήλι το θεωρούσαν ως ένα από τα πιο σεβαστά φυτά. Οι Χριστιανοί αφιέρωσαν το χαμομήλι στην Αγία Άννα, την μητέρα της Παναγίας.
Οι Αγγλοσάξονες θεωρούσαν το χαμομήλι ένα από τα «Εννέα Ιερά Βότανα» που δόθηκαν στην ανθρωπότητα από τον Σκανδιναβικό θεό Woden.
Ο Πέρσης ιατρός Αβικέννας (980–1037 μ.Χ.), συγγραφέας του διάσημου βιβλίου Canon of Medicine αποτέλεσε την αφετηρία της ιατρικής Γιουνάνι (Unani). Αυτό το παραδοσιακό σύστημα ιατρικής παρέμεινε για πολλούς αιώνες σε όλους τους τομείς του ισλαμικού πολιτισμού. Στο Canon of Medicine, ο Αβικέννας πρότεινε την αποτελεσματικότητα ορισμένων φαρμακευτικών βοτάνων, και μεταξύ αυτών ήταν το χαμομήλι, που το χρησιμοποιούσε σε πονοκέφαλο, οίδημα, επιπεφυκίτιδα, ίκτερο, χρόνιο πυρετό, λιθίαση, αμηνόρροια, πονόδοντο, αφθώδη έλκη και μυϊκό σφίξιμο. Το χαμομήλι το συνιστούσε επίσης για να ανακουφίσει τον κνησμό και την φλεγμονή και να διευκολύνει την επούλωση των δερματικών βλαβών σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χειρουργικές επεμβάσεις.
Το χαμομήλι απουσίαζε στην αρχαία Κινεζική Παραδοσιακή Ιατρική και στην Αγιουρβέδα, αλλά εισάχθηκε πιο πρόσφατα.
Άλλες χρήσεις για το χαμομήλι είναι οι εξής (5):
- Το χαμομήλι χρησιμοποιείται από το στόμα ως ηρεμιστικός παράγοντας και για γαστρεντερικές παθήσεις.
- Χρησιμοποιείται τοπικά για επούλωση πληγών. Τόσο τα βοτανικά όσο και τα ομοιοπαθητικά σκευάσματα έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της μαστίτιδας και των θηλών που έχει σπάσει το δέρμα τους και αιμορραγούν.
- Το χαμομήλι έχει χρησιμοποιηθεί ως γαλακταγωγό. Ωστόσο, καμία επιστημονικά έγκυρη κλινική δοκιμή δεν υποστηρίζει την χρήση του ως γαλακταγωγό. Τα γαλακταγωγά δεν πρέπει ποτέ να αντικαθιστούν την αξιολόγηση και την παροχή συμβουλών για τροποποιήσιμους παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή γάλακτος.
4. Συστατικά
Tο χαμομήλι, και ιδιαίτερα η Ματρικαρία η περιτμημένη, είναι ένα από τα πιο δημοφιλή φαρμακευτικά φυτά λόγω του πλούτου των δραστικών ενώσεων που περιέχει. Οι ταξιανθίες του περιέχουν πάνω από 120 συστατικά που μπορούν να ασκήσουν αρκετές λειτουργικές δραστικότητες όπως αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες (1).
Η φυτοχημική σύνθεση των ειδών Ματρικαρία περιλαμβάνει (1):
- πτητικά τερπενοειδή (π.χ. α-μπισαμπολόλη, χαμαζουλένιο κ.ά.),
- σεσκιτερπενικές λακτόνες όπως η ματρικίνη, και
- φαινολικές ενώσεις (φλαβονοειδή, κουμαρίνες και φαινολικά οξέα).
Η Ματρικαρία η περιτμημένη συνθέτει έναν μεγάλο αριθμό φαρμακολογικά ενεργών δευτερογενών μεταβολιτών (6).
Η Ματρικαρία η περιτμημένη και το Χαμομήλι το ευγενές έχουν παρόμοιες επιδράσεις και περιέχουν παρόμοια συστατικά (5).
Είναι πολύ δύσκολο να αναφερθεί ποια ακριβώς είναι η σύνθεση για το αιθέριο έλαιο χαμομήλι επειδή υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση (1).
Η Ματρικαρία η περιτμημένη δεν αποτελεί εξαίρεση, και φαίνεται να εξαρτάται από :
- το χρησιμοποιούμενο φυτικό μέρος,
- την προέλευση της πηγής,
- την ποιότητα της πηγής,
- τους γενετικούς παράγοντες,
- τους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Επίσης, η εποχή της συγκομιδής μπορεί να επηρεάσει την σύνθεση των αιθέριων ελαίων, και παρατηρούνται διαφορές όχι μόνο μεταξύ αιθέριων ελαίων από διαφορετικές χώρες, αλλά και μεταξύ αυτών από διαφορετικές περιοχές της ίδιας χώρας.
Επιπλέον, οι μέθοδοι εκχύλισης μπορούν να επηρεάσουν την απόδοση εκχύλισης του αιθέριου ελαίου, την σύνθεση τους και, συνεπώς, την βιοδραστικότητα τους (1).
5. Χαμομήλι ιδιότητες
Το γερμανικό χαμομήλι χρησιμοποιείται ευρέως στην ιατρική πρακτική, ενώ τα άνθη Ματρικαρία μπορούν να συστηθούν ως βότανο για φαρμακευτική χρήση (7).
Τα εκχυλίσματα από τα άνθη Ματρικαρία χρησιμοποιούνται κυρίως για τις εξής ιδιότητες (7):
- αντιφλεγμονώδεις,
- αντισηπτικές, και
- σπασμολυτικές
Επίσης, οι αναλγητικές επιδράσεις του χαμομηλιού έχουν αποδειχθεί σε μεγάλο βαθμό (1).
Γενικά, χρησιμοποιούνται τα εναέρια μέρη, ιδίως τα άνθη, αν και έχει αναφερθεί και η χρήση ολόκληρου του φυτού (1).
Για την αντιμετώπιση των γαστρεντερικών και ουρολογικών διαταραχών, η κύρια μορφή χορήγησης είναι η από του στόματος, όπου τα τσάγια παρασκευάζονται ως αφέψημα ή ως έγχυμα. Ωστόσο, για προβλήματα που σχετίζονται με το αναπνευστικό σύστημα, εκτός από την από του στόματος χρήση, ενδείκνυται και η εισπνοή, ενώ αναφέρονται τοπικές εφαρμογές για την αντιμετώπιση δερματικών διαταραχών. Αν και το γένος αυτό έχει μεγάλο εύρος εφαρμογών, η χρήση του για την αντιμετώπιση γαστρεντερικών διαταραχών ξεχωρίζει περισσότερο από όλες τις άλλες εφαρμογές (1).
Επίσης, η αντιβακτηριακή δράση αυτού του γένους έχει μελετηθεί καλά και τα εκχυλίσματα που προέρχονται από την Ματρικαρία την περιτμημένη μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα τρόφιμα με δύο κύριες ιδιότητες: αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές (1).
Στο πλαίσιο της εθνοφαρμακευτικής, από τα είδη που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση ασθενειών, η Ματρικαρία η περιτμημένη και η Matricaria occidentalis Greene είναι εκείνα τα είδη που αναφέρονται πιο συχνά στην βιβλιογραφία, ακολουθούμενα από τα είδη Matricaria discoidea DC., Matricaria aurea (Loefl) Sch. Bip. και Matricaria frigidum (HBK) Kunth, με το τελευταίο να έχει αναφερθεί για φαρμακευτική χρήση μόνο στο Περού (1).
Μια μελέτη έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο από την Ματρικαρία την περιτμημένη παρουσίασε αξιοσημείωτες αντιμικροβιακές επιδράσεις σε ορισμένα μικρόβια που προκαλούν εξωτερική ωτίτιδα (1).
Ενθαρρυντικά είναι και τα ευρήματα για την θεραπεία του αυτισμού με χαμομήλι. Δείτε την σχετική ανάρτηση εδώ.
6. Αιθέριο έλαιο χαμομήλι
Το αιθέριο έλαιο χαμομήλι (Matricaria recutita L.) αναφέρεται στις ευρωπαϊκές φαρμακοποιίες, και προκύπτει από τα φρέσκα ή αποξηραμένα "κεφάλια" του λουλουδιού ή τις ανθισμένες κορυφές του (8), αν και το αιθέριο έλαιο βρίσκεται σε ολόκληρο το φυτό (1).
Η μονογραφία για την Ματρικαρία φλος (Matricariae flos, το άνθος από την Ματρικαρία την περιτμημένη) τοποθετείται σε πολλές εθνικές φαρμακοποιίες και στην Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία, οι οποίες προτείνουν το χαμομήλι να περιέχει τουλάχιστον 4 mL/kg μπλε αιθέριο έλαιο (1).
Επιπλέον, για το έλαιο από την Ματρικαρία την περιτμημένη (Matricariae aetheroleum) στην μονογραφία από την Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία αναφέρονται δύο τύποι ελαίου:
- πλούσιο σε οξείδια μπισαμπολόλης (29-81%), και
- πλούσιο σε λεβομενόλη (10–65%) (European Directorate for the Quality of Medicines and Healthcare, 2004) (1).
Όπως είδαμε και νωρίτερα, η πτητική σύνθεση του αιθέριου ελαίου, ειδικά η περιεκτικότητα του στα πολύτιμα συστατικά α-μπισαμπολόλη και χαμαζουλένιο, εξαρτάται από πολλούς συγκεκριμένους παράγοντες, οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν την σύνθεση του και, συνεπώς, την βιοδραστικότητα του (1).
Οι κύριοι παραγωγοί για το γερμανικό αιθέριο έλαιο χαμομήλι είναι η Αργεντινή, η Αίγυπτος και η Ουγγαρία (1)
7. Ασφάλεια
Το χαμομήλι είναι "γενικά αναγνωρισμένο ως ασφαλές" (generally recognized as safe - GRAS) για χρήση σε τρόφιμα από την Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ως μπαχαρικό, καρύκευμα, αρωματικό παράγοντα (5), και αιθέριο έλαιο (1).
Δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια του χαμομηλιού σε θηλάζουσες μητέρες ή βρέφη, αν και σε σπάνιες περιπτώσεις ίσως προκληθεί ευαισθησία (5).
Έχει χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα μόνο του και συνδυαστικά με άλλα βότανα σε βρέφη για την αντιμετώπιση του κολικού, της διάρροιας και άλλων παθήσεων, επομένως οι μικρότερες ποσότητες που αναμένεται (όμως δεν έχει αποδειχθεί) να υπάρχουν στο μητρικό γάλα είναι πιθανό να μην είναι επιβλαβείς με την συνήθη δοσολογία από την μητέρα.
Το Clostridium botulinum έχει βρεθεί σε μερικά τσάγια χαμομηλιού που πωλούνται σε καταστήματα υγιεινής διατροφής (5).
Η τοπική εφαρμογή χαμομηλιού είναι ένας γνωστός παράγοντας ευαισθησίας, ακόμη και με ομοιοπαθητικά προϊόντα.
Δύο γυναίκες εμφάνισαν δερματίτιδα εξ'επαφής των θηλών και της περιοχής που τις περιβάλλει μετά την εφαρμογή μίας αλοιφής για σπασμένο δέρμα. Το προϊόν περιείχε 10,5% εκχύλισμα και έλαιο από ρωμαϊκό χαμομήλι. Οι αντιδράσεις επιβεβαιώθηκαν ότι προκλήθηκαν από το ρωμαϊκό χαμομήλι με τεστ αλλεργιας (Patch test) και στις δύο γυναίκες (5).
Η κατανάλωση τσαγιού χαμομηλιού μπορεί να επιδεινώσει τα τοπικά δερματικά εξανθήματα και έχει προκαλέσει αναφυλαξία σε άτομα με ευαισθησία.
Το χαμομήλι έχει πιθανή διασταυρούμενη αντιδραστικότητα με άλλα μέλη της οικογένειας του (π.χ. εχινάκεια, γαϊδουράγκαθο και feverfew) (5).
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1.Microbiological Research Volume 215, October 2018, Pages 76-88 Microbiological Research Matricaria genus as a source of antimicrobial agents: From farm to pharmacy and food applications, Mehdi Sharifi-Rad, Jolanta Nazaruk, Letizia, Polito, Maria Flaviana Bezerra Morais-Braga, Janaína Esmeraldo Rocha, Henrique Douglas Melo Coutinho, Bahare Salehi, Giulia Tabanelli, Chiara Montanari, María del Mar Contreras, Zubaida Yousaf, William N.Setzer, Deepa R.Verma, Miquel Martorel, Antoni Sureda, Javad Sharifi-Rad
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S094450131730527X?via%3Dihub
2. Pharmacogn Rev . 2011 Jan;5(9):82-95. doi: 10.4103/0973-7847.79103. Chamomile (Matricaria chamomilla L.): An overview Ompal Singh, Zakia Khanam, Neelam Misra, Manoj Kumar Srivastava
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22096322/
3. Matricaria chamomilla, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής, Εργαστήριο Φαρμακολογίας
http://mediplantepirus.med.uoi.gr/pharmacology/plant_details.php?id=28
4. BMC Genomics . 2020 Feb 18;21(1):169. doi: 10.1186/s12864-020-6579-z. Phytochemical and comparative transcriptome analyses reveal different regulatory mechanisms in the terpenoid biosynthesis pathways between Matricaria recutita L. and Chamaemelum nobile L Yuling Tai, Xiaojuan Hou, Chun Liu, Jiameng Sun, Chunxiao Guo, Ling Su, Wei Jiang, Chengcheng Ling, Chengxiang Wang, Huanhuan Wang, Guifang Pan, Xiongyuan Si, Yi Yuan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32070270/
5. Review Chamomile No authors listed In: Drugs and Lactation Database (LactMed) [Internet]. Bethesda (MD): National Library of Medicine (US); 2006–. 2021 Feb 15. PMID: 30000867 Bookshelf ID: NBK501808
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30000867/
6. Genet Mol Res . 2015 Jan 23;14(1):349-61. doi: 10.4238/2015.January.23.8. Cloning and characterization of a farnesyl pyrophosphate synthase from Matricaria recutita L. and its upregulation by methyl jasmonate S S Su, H M Zhang, X Y Liu, G F Pan, S P Ling, X S Zhang, X M Yang, Y L Tai, Y Yuan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25729967/
7. Comparative Study Medicina (Kaunas) . 2003;39 Suppl 2:127-31. The complex technology on products of German chamomile Ilze Barene, Irena Daberte, Lija Zvirgzdina, Vilhelmine Iriste
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14617873/
8. Review Molecules. 2017 Jan 1;22(1):70. doi: 10.3390/molecules22010070. Biological Activities of Essential Oils: From Plant Chemoecology to Traditional Healing Systems Javad Sharifi-Rad, Antoni Sureda, Gian Carlo Tenore, Maria Daglia, Mehdi Sharifi-Rad, Marco Valussi, Rosa Tundis, Marzieh Sharifi-Rad, Monica R Loizzo, Adedayo Oluwaseun Ademiluyi, Razieh Sharifi-Rad, Seyed Abdulmajid Ayatollahi, Marcello Iriti.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28045446/
