8/6/2021
ΘΥΜΑΡΙ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
1. Εισαγωγή
2. Παραδοσιακές χρήσεις
3. Αιθέριο έλαιο θυμάρι
4. Ανασκόπηση
1. Εισαγωγή
2. Παραδοσιακές χρήσεις
3. Αιθέριο έλαιο θυμάρι
4. Ανασκόπηση
1. Εισαγωγή
Το γένος Θύμος (Thymus) αποτελεί μέλος της οικογένειας Χειλανθών (Lamiaceae) (1). Περιλαμβάνει περίπου 400 είδη (μία πιο πρόσφατη ανασκόπηση ανεβάζει αυτόν τον αριθμό στα 928 είδη (2)) από πολυετή αρωματικά, αειθαλή ή ημι-αειθαλή ποώδη φυτά με πολλά υποείδη, ποικιλίες, υποποικιλίες και μορφές (1).
Πρόκειται για ένα αρωματικό και φαρμακευτικό φυτό, τα είδη του οποίου έχουν ταυτοποιηθεί στην Ευρώπη, στην βόρεια Αφρική, στην Ασία, στην νότια Αμερική και στην Αυστραλία (2).
Από όλα αυτά τα είδη, το είδος Thymus vulgaris L. και το είδος Thymus zygis L. συμπεριλαμβάνονται στις Ευρωπαϊκές ή/και στις Αμερικάνικες Φαρμακοποιίες (3).
Το Thymus vulgaris L. είναι ένα αειθαλές βότανο για το οποίο έχουν καταγραφεί πολλές ποικιλίες (απαριθμούνται εννέα υποείδη και ποικιλίες), και προέρχεται από τη νότια Ευρώπη και την Μεσόγειο (4).
2. Παραδοσιακές χρήσεις
Το θυμάρι έχει χρησιμοποιηθεί από την αρχαιότητα ως συστατικό στην μαγειρική για να προσθέτει γεύση στα γεύματα.
Εκτός από αυτήν την χρήση του, το θυμάρι είναι ένα πολύ γνωστό βοτανικό φάρμακο που έχει χρησιμοποιηθεί επί χιλιάδες χρόνια για την αντιμετωπιση των εξής καταστάσεων (4):
- αλωπεκία,
- οδοντική πλάκα,
- δερματοφυτικές λοιμώξεις,
- βρογχίτιδα,
- βήχας,
- φλεγμονώδεις δερματικές διαταραχές, και
- γαστρεντερική δυσφορία.
Η παραδοσιακή και η ιαματική χρήση του, οι οποίες υποστηρίζονται από in vitro μελέτες, έδειξε ότι το θυμάρι και τα παράγωγα του παρουσιάζουν ένα ευρύ βιολογικό φάσμα για διάφορες δραστικότητες (2) όπως :
- αντιοξειδωτικές,
- αντιβακτηριακές,
- αντιμυκητιασικές, και
- μυϊκές αντισπασμωδικές.
Το θυμάρι χρησιμοποιείται ευρέως στην λαϊκή ιατρική της Ρουμανίας με διάφορες ιδιότητες όπως αποχρεμπτικές, αντιβηχικές, αντιβρογχολυτικές, αντισπασμωδικές, ανθελμινθικές, διουρητικές και για να διαλύει τα αέρια του στομάχου (1)
3. Αιθέριο έλαιο θυμάρι
Οι άνθρωποι έχουμε επωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από τα φυτά και τα αιθέρια έλαια τους.
Το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για τα αιθέρια έλαια αυξάνεται, καθώς οι ιαματικές τους ιδιότητες έχουν σταδιακά επιβεβαιωθεί (2).
Ανάμεσα σε όλα τα αιθέρια έλαια που χρησιμοποιούνται για ιαματικές χρήσεις, υπάρχει ένα αυξανόμενο εμπορικό ενδιαφέρον για το αιθέριο έλαιο θυμαριού, το οποίο είναι σήμερα ένα από τα 10 πιο ευρέως εμπορεύσιμα αιθέρια έλαια στον κόσμο (2).
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι έχει ευεργετικές επιδράσεις στις εξής ασθένειες (2) :
- νευροεκφυλιστικές,
- καρδιαγγειακές,
- φλεγμονώδεις, και
- διάφορα είδη καρκίνου.
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την αντιμετώπιση προβλημάτων της αναπνευστικής οδού, και για να ανακουφίζει τον γαστρεντερικό σπασμό και την πέψη. Επομένως, το θυμάρι και το αιθέριο έλαιο του είναι λειτουργικό και πολλά υποσχόμενο στην ιατρική (2).
Το αιθέριο έλαιο θυμαριού αποτελείται κυρίως από τερπένια, τερπενικές αλκοόλες, εστέρες και φαινολικά παράγωγα. Μεταξύ αυτών, η θυμόλη και η καρβακρόλη παρουσιάζουν το υψηλότερο ενδιαφέρον (2).
Τα κύρια συστατικά για το εμπορικό αιθέριο έλαιο θυμάρι (4) είναι τα εξής :
- θυμόλη (23% –60%),
- γ-τερπινένιο (18% –50%),
- το π-κυμένιο (8% –44%),
- καρβακρόλη (2% –8%), και
- λιναλοόλη (3% –4%).
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι καθώς και η θυμόλη έχουν δείξει διάφορες επιδράσεις (4) όπως :
- αντιβακτηριακές,
- αντιμυκητιασικές, και
- αντιφλεγμονώδεις,
οι οποίες αντιστοιχούν στις φαρμακευτικές χρήσεις που επιλέγονται για το θυμάρι.
Έχουν αναγνωριστεί 13 διαφορετικοί χημειοτύποι για το θυμάρι, με βάση την επικράτηση συγκεκριμένων μονοτερπενοειδών στα αιθέρια έλαια του (4).
4. Ανασκόπηση
Ψάχνοντας περισσότερες πληροφορίες για το αιθέριο έλαιο θυμάρι υπέπεσε στην αντίληψη μου μία ιδιαίτερα διεξοδική ανασκόπηση, η οποία δημοσιεύτηκε πρόσφατα (Σεπτέμβριος του 2020) με τίτλο "Θυμόλη και αιθέριο έλαιο θυμάρι - Νέες πληροφορίες για επιλεγμένες ιαματικές εφαρμογές" (5).
Παραθέτω εκείνα τα αποσπάσματα που έκρινα ότι είχαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Για να μελετήσετε ολόκληρη την ανασκόπηση, δείτε τον ενεργό σύνδεσμο στην ενότητα "Παραπομπές".
Εισαγωγή
Το γένος Θύμος (Thymus) περιέχει πολλούς εκπροσώπους. Αυτά τα φυτά, που προέρχονται από την περιοχή της Μεσογείου, χρησιμοποιούνται συνήθως στα τρόφιμα, καθώς και για καλλυντικούς και φαρμακευτικούς σκοπούς.
Το βότανο θυμάρι που λαμβάνεται από το είδος Thymus vulgaris L. και Thymus zygis L. αποτελεί την πιο γνωστή βοτανική ουσία στην φαρμακευτική βιομηχανία.
Σήμερα, για την παραγωγή φαρμάκων χρησιμοποιούνται μόνο τυποποιημένα παρασκευάσματα από το θυμάρι και το αιθέριο έλαιο του, τα οποία πληρούν τις απαιτήσεις των εθνικών φαρμακοποιιών ή της Ευρωπαϊκής Φαρμακοποιίας.
Σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Φαρμακοποιίας, το βότανο θυμάρι περιγράφεται ως ολόκληρα τα φύλλα και τα άνθη που διαχωρίζονται από τα αποξηραμένα στελέχη του είδους Thymus vulgaris ή του είδους Thymus zygis ή το μείγμα αυτών με 12 mL ανά κιλό ελάχιστου αιθέριου ελαίου και ελάχιστη περιεκτικότητα σε θυμόλη και καρβακρόλη 40%.
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι ορίζεται ως ένα προϊόν απόσταξης ατμού φρέσκων ανθισμένων εναέριων μερών ενός είδος ή μείγματος και των δύο ειδών με συγκεντρώσεις 37-55% θυμόλη και 0,5-5,5% καρβακρόλη.
Το βότανο θυμάρι, το αιθέριο έλαιο του, και τα κύρια πτητικά συστατικά τους - θυμόλη και καρβακρόλη - έχουν μία ευρεία εφαρμογή για διάφορους ιαματικούς σκοπούς.
Το πεδίο της φαρμακευτικής χρήσης, τα προκλινικά και τα κλινικά δεδομένα, καθώς και η χημική σύνθεση του βότανου και του αιθέριου ελαίου, έχουν συνοψιστεί και δημοσιευθεί από την Επιτροπή Φαρμάκων Φυτικής Προέλευσης (Committee on Herbal Medicinal Products) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (EMA) με τις αντίστοιχες εκθέσεις αξιολόγησης και μονογραφίες.
Υπάρχουν επίσης πολυάριθμοι χημειοτύποι για τα είδη Thymus vulgaris, που διαφέρουν ως προς το κύριο συστατικό του αιθέριου ελαίου, αλλά μόνο ο "τύπος θυμόλης" με την θυμόλη ως κύριο συστατικό αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία.
Τα κύρια συστατικά για το αιθέριο έλαιο θυμάρι είναι η θυμόλη και η καρβακρόλη.
Η θυμόλη μετά από την διά στόματος χορήγηση απορροφάται γρήγορα και απομακρύνεται αργά περίπου εντός 24 ωρών.
Το βότανο θυμάρι και το πτητικό έλαιο του έχουν χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα στην αντιμετώπιση:
- λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος,
- συμπτωμάτων βρογχίτιδας,
- παρασιτικών λοιμώξεων,
- κνησμού που σχετίζεται με δερματίτιδα,
- μώλωπες, και
- διαστρέμματα.
Σήμερα, χρησιμοποιείται γενικά ως αποχρεμπτικό στον βήχα που σχετίζεται με το κρύο και επίσης στην οδοντιατρική ως απολυμαντικό.
Ασκεί αντιβακτηριακή επίδραση στα Gram-θετικά και στα Gram-αρνητικά βακτήρια και έχει και άλλες δραστικότητες όπως:
- αντιιικές (ιός απλού έρπητα τύπου Ι, ανθρώπινοι ρινοϊοί και ιοί γρίπης),
- αντιμυκητιασικές,
- αντιοξειδωτικές,
- αντιφλεγμονώδεις, και
- σπασμολυτικές.
Παρόλο που το πτητικό έλαιο από το θυμάρι έχει κυτταροτοξικές ιδιότητες σε υψηλές συγκεντρώσεις και μπορεί να προκαλέσει βλάβη των εντερικών κυττάρων όταν χορηγείται από το στόμα, δεν έχει αναφερθεί τοξικότητα στις δοσολογίες που χρησιμοποιείται συνήθως και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ασφαλές φάρμακο.
Η χορήγηση επί του δέρματος σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστεί αλλεργική αντίδραση, που εκδηλώνεται ως δερματικό εξάνθημα, βρογχόσπασμο, κρίση άσθματος και αναφυλαξία. Επομένως, αυτό το αιθέριο έλαιο αντενδείκνυται σε άτομα αλλεργικά στο θυμάρι ή σε άλλα φυτά της οικογένειας των Χειλανθών (Lamiaceae) λόγω πιθανής διασταυρούμενης αντιδραστικότητας.
Η τρέχουσα έρευνα επιβεβαιώνει το ευρύ φάσμα των βιολογικών και ιαματικών επιδράσεων από την θυμόλη και το αιθέριο έλαιο θυμάρι.
Η θυμόλη, ως το κύριο δραστικό συστατικό που είναι υπεύθυνη για την δραστικότητα που εμφανίζει το αιθέριο έλαιο θυμάρι, έχει αποδειχθεί ότι διαθέτει διάφορες δραστικότητες όπως :
- αντισηπτικές,
- αντιβακτηριακές,
- αντιμυκητιασικές,
- ανθελμινθικές,
- αντιιικές,
- αντιοξειδωτικές,
- αποχρεμπτικές,
- αντισπασμωδικές,
- διαλύει τα αέρια του στομάχου,
- εφιδρωτικές,
- ηρεμιστικές,
- αντιρευματικές,
και ακόμη:
- αντικαρκινικές,
- αντιυπερλιπιδαιμικές, και
- αντιυπεργλυκαιμικές.
Δραστικότητα ενάντια των μικροβιολογικών βιοφίλμ
Η αντοχή στα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται σήμερα (και η κατάχρηση τους) αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα στη φαρμακοθεραπεία των βακτηριακών λοιμώξεων.
Με βάση την Έκθεση για την Αντίσταση στα Αντιβιοτικά του 2019, πάνω από 2,8 εκατομμύρια μολύνσεις με βακτήρια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά εμφανίζονται στις ΗΠΑ κάθε χρόνο, προκαλώντας περισσότερους από 35.000 θανάτους.
Μια άλλη πρόκληση για τα σύγχρονα αντιβιοτικά είναι η υψηλή τοξικότητα των αντιμικροβιακών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα και, κατά συνέπεια, οι σοβαρές παρενέργειες που προκαλούν. Η έρευνα δείχνει ότι τα φυσικά βακτηριοκτόνα μπορούν να είναι μια αποτελεσματική εναλλακτική λύση για τα συνθετικά ή ημισυνθετικά αντιμικροβιακά φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως.
Η αντιμικροβιακή δράση από το αιθέριο έλαιο θυμάρι εξαρτάται από την ποσοστιαία σύνθεση των κύριων συστατικών του.
Τα αιθέρια έλαια με υψηλό ποσοστό φαινολικού μονοτερπενίου, κυρίως θυμόλη, έχουν τις ισχυρότερες αντιβακτηριακές ιδιότητες.
Σε μία μελέτη αξιολογήθηκε η επίδραση από το αιθέριο έλαιο θυμάρι σε διάφορα βακτηριακά στελέχη, συμπεριλαμβανομένου του ανθεκτικού στη μεθικιλλίνη χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου (MRSA) που απομονώθηκε από την στοματική κοιλότητα ασθενών που πάσχουν από περιοδοντίτιδα και φαρυγγίτιδα.
Η μελέτη έδειξε ότι τα βακτήρια του βιοφίλμ μειώθηκαν κατά 53% μετά την έκθεση στη χαμηλότερη συγκέντρωση από αιθέριο έλαιο θυμάρι (0,01% v/v). Η χρήση υψηλότερη συγκέντρωσης από αιθέριο έλαιο θυμάρι (0,05% v/v) οδήγησε σε μείωση κατά 76%.
Η Κλεμπσιέλλα της πνευμονίας (Klebsiella pneumoniae) αποτελεί την αιτία πολλών χρόνιων νοσοκομειακών λοιμώξεων με υψηλή θνησιμότητα και παρατεταμένη νοσηλεία λόγω της υψηλής μολυσματικότητας αυτού του παθογόνου, της δυναμικής ανάπτυξης αντοχής στα αντιβιοτικά και των περιορισμένων μεθόδων θεραπείας.
Μία μελέτη έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο θυμάρι ήταν αποτελεσματικό στην εξάλειψη του από 80,1 έως 98,0% (ανάλογα με την συγκέντρωση που χρησιμοποιήθηκε).
Επίσης, έχει παρατηρηθεί ισχυρή συνέργεια από το αιθέριο έλαιο θυμάρι και το συμβατικό φάρμακο. Το αιθέριο έλαιο θυμάρι επέτρεψε την μείωση της δόσης του αντιβιοτικού, και τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης υποδηλώνουν ότι ο συνδυασμός αιθέριο έλαιο θυμάρι με το συγκεκριμένο αντιβιοτικό θα μπορούσε να μειώσει τις πιθανές τοξικές του επιδράσεις του αντιβιοτικού καθώς και το συνολικό κόστος της αγωγής.
Η αντιμικροβιακή δράση από το αιθέριο έλαιο θυμάρι συμπεριλαμβάνει επίσης E. coli, L. monocytogenes, και P. putida.
Αντιμυκητιασική δραστικότητα
Ο κρυπτόκοκκος προσβάλλει κυρίως το αναπνευστικό και το νευρικό σύστημα, προκαλώντας πνευμονία ή μηνιγγίτιδα. Αυτή η ασθένεια προσβάλλει κυρίως ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, ειδικά τους ασθενείς με AIDS. Πάνω από 223.000 κρούσματα κρυπτοκοκκικής μηνιγγίτιδας εμφανίζονται παγκοσμίως κάθε χρόνο, εκ των οποίων περίπου 181.000 είναι θανατηφόρα.
Μια μελέτη διερεύνησε την αντιμυκητιασική δραστικότητα διαφόρων συστατικών από τα αιθέρια έλαια της οικογένειας των Χειλανθών. Η θυμόλη και η καρβακρόλη αποδείχτηκαν ότι έχουν το καλύτερο αντιμυκητιασικό αποτέλεσμα. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης συγκρίθηκαν με την τυπική φαρμακευτική αγωγή και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η θυμόλη ή η καρβακρόλη ήταν πολύ πιο αποτελεσματική σε σύγκριση με τις συνήθεις αγωγές.
Επίσης, έχουν αποδειχθεί οι αντιμυκητιασικές ιδιότητες του έναντι των Fusarium spp., Aspergillus spp., Candida spp.
Ιδιότητες ενάντια στην λεϊσμανίαση
Οι παρασιτικές λοιμώξεις εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρό πρόβλημα υγείας, ειδικά στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, όπου η κακή υγιεινή, ο υπερπληθυσμός και η μετανάστευση ατόμων από γειτονικές χώρες αποτελούν κοινά προβλήματα.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, υπάρχουν περίπου 700.000 έως 1.000.000 νέες περιπτώσεις λεϊσμανίασης ετησίως. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της είναι πολύ τοξικά και απαιτούν μακροχρόνια αγωγή.
Μια μελέτη έδειξε την δραστικότητα των συστατικών από το αιθέριο έλαιο θυμάρι έναντι αυτού του παρασίτου σε σύγκριση με το τυπικό φάρμακο που επιλέγεται.
Αντιιική δραστικότητα
Οι ιογενείς ασθένειες εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα υγείας παγκοσμίως. Σημειώνεται ότι οι σχετικά περιορισμένοι μηχανισμοί δράσης των αντιιικών φαρμάκων οδηγούν στην ανάπτυξη της αντοχής των ιών έναντι των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται συνήθως.
Οι μηχανισμοί δράσης των αιθέριων ελαίων είναι ευέλικτοι λόγω της πολυπλοκότητας της σύνθεσης τους και της συνέργειας των βιοενεργών ενώσεων που περιέχουν σε σύγκριση με τις συνθετικές αντιιικές ουσίες, οι οποίες δρουν με τρόπο ειδικό και για έναν συγκεκριμένο τύπο ιού.
Η δράση των αιθέριων ελαίων μπορεί να αποκλείσει τις ιικές πρωτεΐνες που είναι απαραίτητες για να εισέλθει ο ιός στα κύτταρα του ξενιστή. Επίσης, τα αιθέρια έλαια μπορούν να έχουν αντιιικές επιδράσεις και έναντι των ενδοκυτταρικών ιών.
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι και τα εκχυλίσματα του δείχνουν ποικίλη αντιιική δράση έναντι ιών όπως ο ιός της γρίπης, HSV-1, HSV-2 και HIV-1.
Όσον αφορά τον κορωναϊό, τόσο ο Οργανισμός Προστασίας Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (EPA) όσο και η Κυβέρνηση του Καναδά έχουν κατατάξει τα παρασκευάσματα με θυμόλη ως δραστικό συστατικό στην λίστα των απολυμαντικών για χρήση κατά του κορωναϊού.
Αυτά τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί για να απολυμάνουν εξωτερικές σκληρές επιφάνειες και χέρια τόσο σε ιδρύματα ή κατοικίες, όσο και σε χώρους φροντίδας υγείας.
Αντικαρκινική δραστικότητα
Τα νεοπλάσματα (καρκίνος) αποτελούν ένα σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, καθώς είναι η δεύτερη πιο κοινή αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Η θυμόλη ασκεί αντικαρκινική δράση μέσω διαφόρων μηχανισμών.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. J Med Life. 2014;7 Spec No. 3(Spec Iss 3):56-60. Thymus vulgaris essential oil: chemical composition and antimicrobial activity O Borugă, C Jianu, C Mişcă, I Goleţ, A T Gruia, F G Horhat
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25870697/
2. Biomolecules. 2020 Jun 4;10(6):860. doi: 10.3390/biom10060860. Thymus vulgaris L. Essential Oil Solid Formulation: Chemical Profile and Spasmolytic and Antimicrobial Effects Matteo Micucci, Michele Protti, Rita Aldini, Maria Frosini, Ivan Corazza, Carla Marzetti, Laura Beatrice Mattioli, Gabriella Tocci, Alberto Chiarini, Laura Mercolini, Roberta Budriesi
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32512899/
3. Review Molecules. 2017 Jan 1;22(1):70. doi: 10.3390/molecules22010070. Biological Activities of Essential Oils: From Plant Chemoecology to Traditional Healing Systems Javad Sharifi-Rad, Antoni Sureda, Gian Carlo Tenore, Maria Daglia, Mehdi Sharifi-Rad, Marco Valussi, Rosa Tundis, Marzieh Sharifi-Rad, Monica R Loizzo, Adedayo Oluwaseun Ademiluyi, Razieh Sharifi-Rad, Seyed Abdulmajid Ayatollahi, Marcello Iriti.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28045446/
4. Foods. 2016 Oct 27;5(4):70. doi: 10.3390/foods5040070. Essential Oil Characterization of Thymus vulgaris from Various Geographical Locations Prabodh Satyal, Brittney L Murray, Robert L McFeeters, William N Setzer
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28231164
5. Review Molecules. 2020 Sep 9;25(18):4125. doi: 10.3390/molecules25184125. Thymol and Thyme Essential Oil-New Insights into Selected Therapeutic Applications Adam Kowalczyk, Martyna Przychodna, Sylwia Sopata, Agnieszka Bodalska, Izabela Fecka
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32917001/
Το γένος Θύμος (Thymus) αποτελεί μέλος της οικογένειας Χειλανθών (Lamiaceae) (1). Περιλαμβάνει περίπου 400 είδη (μία πιο πρόσφατη ανασκόπηση ανεβάζει αυτόν τον αριθμό στα 928 είδη (2)) από πολυετή αρωματικά, αειθαλή ή ημι-αειθαλή ποώδη φυτά με πολλά υποείδη, ποικιλίες, υποποικιλίες και μορφές (1).
Πρόκειται για ένα αρωματικό και φαρμακευτικό φυτό, τα είδη του οποίου έχουν ταυτοποιηθεί στην Ευρώπη, στην βόρεια Αφρική, στην Ασία, στην νότια Αμερική και στην Αυστραλία (2).
Από όλα αυτά τα είδη, το είδος Thymus vulgaris L. και το είδος Thymus zygis L. συμπεριλαμβάνονται στις Ευρωπαϊκές ή/και στις Αμερικάνικες Φαρμακοποιίες (3).
Το Thymus vulgaris L. είναι ένα αειθαλές βότανο για το οποίο έχουν καταγραφεί πολλές ποικιλίες (απαριθμούνται εννέα υποείδη και ποικιλίες), και προέρχεται από τη νότια Ευρώπη και την Μεσόγειο (4).
2. Παραδοσιακές χρήσεις
Το θυμάρι έχει χρησιμοποιηθεί από την αρχαιότητα ως συστατικό στην μαγειρική για να προσθέτει γεύση στα γεύματα.
Εκτός από αυτήν την χρήση του, το θυμάρι είναι ένα πολύ γνωστό βοτανικό φάρμακο που έχει χρησιμοποιηθεί επί χιλιάδες χρόνια για την αντιμετωπιση των εξής καταστάσεων (4):
- αλωπεκία,
- οδοντική πλάκα,
- δερματοφυτικές λοιμώξεις,
- βρογχίτιδα,
- βήχας,
- φλεγμονώδεις δερματικές διαταραχές, και
- γαστρεντερική δυσφορία.
Η παραδοσιακή και η ιαματική χρήση του, οι οποίες υποστηρίζονται από in vitro μελέτες, έδειξε ότι το θυμάρι και τα παράγωγα του παρουσιάζουν ένα ευρύ βιολογικό φάσμα για διάφορες δραστικότητες (2) όπως :
- αντιοξειδωτικές,
- αντιβακτηριακές,
- αντιμυκητιασικές, και
- μυϊκές αντισπασμωδικές.
Το θυμάρι χρησιμοποιείται ευρέως στην λαϊκή ιατρική της Ρουμανίας με διάφορες ιδιότητες όπως αποχρεμπτικές, αντιβηχικές, αντιβρογχολυτικές, αντισπασμωδικές, ανθελμινθικές, διουρητικές και για να διαλύει τα αέρια του στομάχου (1)
3. Αιθέριο έλαιο θυμάρι
Οι άνθρωποι έχουμε επωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από τα φυτά και τα αιθέρια έλαια τους.
Το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για τα αιθέρια έλαια αυξάνεται, καθώς οι ιαματικές τους ιδιότητες έχουν σταδιακά επιβεβαιωθεί (2).
Ανάμεσα σε όλα τα αιθέρια έλαια που χρησιμοποιούνται για ιαματικές χρήσεις, υπάρχει ένα αυξανόμενο εμπορικό ενδιαφέρον για το αιθέριο έλαιο θυμαριού, το οποίο είναι σήμερα ένα από τα 10 πιο ευρέως εμπορεύσιμα αιθέρια έλαια στον κόσμο (2).
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι έχει ευεργετικές επιδράσεις στις εξής ασθένειες (2) :
- νευροεκφυλιστικές,
- καρδιαγγειακές,
- φλεγμονώδεις, και
- διάφορα είδη καρκίνου.
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την αντιμετώπιση προβλημάτων της αναπνευστικής οδού, και για να ανακουφίζει τον γαστρεντερικό σπασμό και την πέψη. Επομένως, το θυμάρι και το αιθέριο έλαιο του είναι λειτουργικό και πολλά υποσχόμενο στην ιατρική (2).
Το αιθέριο έλαιο θυμαριού αποτελείται κυρίως από τερπένια, τερπενικές αλκοόλες, εστέρες και φαινολικά παράγωγα. Μεταξύ αυτών, η θυμόλη και η καρβακρόλη παρουσιάζουν το υψηλότερο ενδιαφέρον (2).
Τα κύρια συστατικά για το εμπορικό αιθέριο έλαιο θυμάρι (4) είναι τα εξής :
- θυμόλη (23% –60%),
- γ-τερπινένιο (18% –50%),
- το π-κυμένιο (8% –44%),
- καρβακρόλη (2% –8%), και
- λιναλοόλη (3% –4%).
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι καθώς και η θυμόλη έχουν δείξει διάφορες επιδράσεις (4) όπως :
- αντιβακτηριακές,
- αντιμυκητιασικές, και
- αντιφλεγμονώδεις,
οι οποίες αντιστοιχούν στις φαρμακευτικές χρήσεις που επιλέγονται για το θυμάρι.
Έχουν αναγνωριστεί 13 διαφορετικοί χημειοτύποι για το θυμάρι, με βάση την επικράτηση συγκεκριμένων μονοτερπενοειδών στα αιθέρια έλαια του (4).
4. Ανασκόπηση
Ψάχνοντας περισσότερες πληροφορίες για το αιθέριο έλαιο θυμάρι υπέπεσε στην αντίληψη μου μία ιδιαίτερα διεξοδική ανασκόπηση, η οποία δημοσιεύτηκε πρόσφατα (Σεπτέμβριος του 2020) με τίτλο "Θυμόλη και αιθέριο έλαιο θυμάρι - Νέες πληροφορίες για επιλεγμένες ιαματικές εφαρμογές" (5).
Παραθέτω εκείνα τα αποσπάσματα που έκρινα ότι είχαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Για να μελετήσετε ολόκληρη την ανασκόπηση, δείτε τον ενεργό σύνδεσμο στην ενότητα "Παραπομπές".
Εισαγωγή
Το γένος Θύμος (Thymus) περιέχει πολλούς εκπροσώπους. Αυτά τα φυτά, που προέρχονται από την περιοχή της Μεσογείου, χρησιμοποιούνται συνήθως στα τρόφιμα, καθώς και για καλλυντικούς και φαρμακευτικούς σκοπούς.
Το βότανο θυμάρι που λαμβάνεται από το είδος Thymus vulgaris L. και Thymus zygis L. αποτελεί την πιο γνωστή βοτανική ουσία στην φαρμακευτική βιομηχανία.
Σήμερα, για την παραγωγή φαρμάκων χρησιμοποιούνται μόνο τυποποιημένα παρασκευάσματα από το θυμάρι και το αιθέριο έλαιο του, τα οποία πληρούν τις απαιτήσεις των εθνικών φαρμακοποιιών ή της Ευρωπαϊκής Φαρμακοποιίας.
Σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Φαρμακοποιίας, το βότανο θυμάρι περιγράφεται ως ολόκληρα τα φύλλα και τα άνθη που διαχωρίζονται από τα αποξηραμένα στελέχη του είδους Thymus vulgaris ή του είδους Thymus zygis ή το μείγμα αυτών με 12 mL ανά κιλό ελάχιστου αιθέριου ελαίου και ελάχιστη περιεκτικότητα σε θυμόλη και καρβακρόλη 40%.
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι ορίζεται ως ένα προϊόν απόσταξης ατμού φρέσκων ανθισμένων εναέριων μερών ενός είδος ή μείγματος και των δύο ειδών με συγκεντρώσεις 37-55% θυμόλη και 0,5-5,5% καρβακρόλη.
Το βότανο θυμάρι, το αιθέριο έλαιο του, και τα κύρια πτητικά συστατικά τους - θυμόλη και καρβακρόλη - έχουν μία ευρεία εφαρμογή για διάφορους ιαματικούς σκοπούς.
Το πεδίο της φαρμακευτικής χρήσης, τα προκλινικά και τα κλινικά δεδομένα, καθώς και η χημική σύνθεση του βότανου και του αιθέριου ελαίου, έχουν συνοψιστεί και δημοσιευθεί από την Επιτροπή Φαρμάκων Φυτικής Προέλευσης (Committee on Herbal Medicinal Products) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (EMA) με τις αντίστοιχες εκθέσεις αξιολόγησης και μονογραφίες.
Υπάρχουν επίσης πολυάριθμοι χημειοτύποι για τα είδη Thymus vulgaris, που διαφέρουν ως προς το κύριο συστατικό του αιθέριου ελαίου, αλλά μόνο ο "τύπος θυμόλης" με την θυμόλη ως κύριο συστατικό αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία.
Τα κύρια συστατικά για το αιθέριο έλαιο θυμάρι είναι η θυμόλη και η καρβακρόλη.
Η θυμόλη μετά από την διά στόματος χορήγηση απορροφάται γρήγορα και απομακρύνεται αργά περίπου εντός 24 ωρών.
Το βότανο θυμάρι και το πτητικό έλαιο του έχουν χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα στην αντιμετώπιση:
- λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος,
- συμπτωμάτων βρογχίτιδας,
- παρασιτικών λοιμώξεων,
- κνησμού που σχετίζεται με δερματίτιδα,
- μώλωπες, και
- διαστρέμματα.
Σήμερα, χρησιμοποιείται γενικά ως αποχρεμπτικό στον βήχα που σχετίζεται με το κρύο και επίσης στην οδοντιατρική ως απολυμαντικό.
Ασκεί αντιβακτηριακή επίδραση στα Gram-θετικά και στα Gram-αρνητικά βακτήρια και έχει και άλλες δραστικότητες όπως:
- αντιιικές (ιός απλού έρπητα τύπου Ι, ανθρώπινοι ρινοϊοί και ιοί γρίπης),
- αντιμυκητιασικές,
- αντιοξειδωτικές,
- αντιφλεγμονώδεις, και
- σπασμολυτικές.
Παρόλο που το πτητικό έλαιο από το θυμάρι έχει κυτταροτοξικές ιδιότητες σε υψηλές συγκεντρώσεις και μπορεί να προκαλέσει βλάβη των εντερικών κυττάρων όταν χορηγείται από το στόμα, δεν έχει αναφερθεί τοξικότητα στις δοσολογίες που χρησιμοποιείται συνήθως και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ασφαλές φάρμακο.
Η χορήγηση επί του δέρματος σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστεί αλλεργική αντίδραση, που εκδηλώνεται ως δερματικό εξάνθημα, βρογχόσπασμο, κρίση άσθματος και αναφυλαξία. Επομένως, αυτό το αιθέριο έλαιο αντενδείκνυται σε άτομα αλλεργικά στο θυμάρι ή σε άλλα φυτά της οικογένειας των Χειλανθών (Lamiaceae) λόγω πιθανής διασταυρούμενης αντιδραστικότητας.
Η τρέχουσα έρευνα επιβεβαιώνει το ευρύ φάσμα των βιολογικών και ιαματικών επιδράσεων από την θυμόλη και το αιθέριο έλαιο θυμάρι.
Η θυμόλη, ως το κύριο δραστικό συστατικό που είναι υπεύθυνη για την δραστικότητα που εμφανίζει το αιθέριο έλαιο θυμάρι, έχει αποδειχθεί ότι διαθέτει διάφορες δραστικότητες όπως :
- αντισηπτικές,
- αντιβακτηριακές,
- αντιμυκητιασικές,
- ανθελμινθικές,
- αντιιικές,
- αντιοξειδωτικές,
- αποχρεμπτικές,
- αντισπασμωδικές,
- διαλύει τα αέρια του στομάχου,
- εφιδρωτικές,
- ηρεμιστικές,
- αντιρευματικές,
και ακόμη:
- αντικαρκινικές,
- αντιυπερλιπιδαιμικές, και
- αντιυπεργλυκαιμικές.
Δραστικότητα ενάντια των μικροβιολογικών βιοφίλμ
Η αντοχή στα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται σήμερα (και η κατάχρηση τους) αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα στη φαρμακοθεραπεία των βακτηριακών λοιμώξεων.
Με βάση την Έκθεση για την Αντίσταση στα Αντιβιοτικά του 2019, πάνω από 2,8 εκατομμύρια μολύνσεις με βακτήρια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά εμφανίζονται στις ΗΠΑ κάθε χρόνο, προκαλώντας περισσότερους από 35.000 θανάτους.
Μια άλλη πρόκληση για τα σύγχρονα αντιβιοτικά είναι η υψηλή τοξικότητα των αντιμικροβιακών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα και, κατά συνέπεια, οι σοβαρές παρενέργειες που προκαλούν. Η έρευνα δείχνει ότι τα φυσικά βακτηριοκτόνα μπορούν να είναι μια αποτελεσματική εναλλακτική λύση για τα συνθετικά ή ημισυνθετικά αντιμικροβιακά φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως.
Η αντιμικροβιακή δράση από το αιθέριο έλαιο θυμάρι εξαρτάται από την ποσοστιαία σύνθεση των κύριων συστατικών του.
Τα αιθέρια έλαια με υψηλό ποσοστό φαινολικού μονοτερπενίου, κυρίως θυμόλη, έχουν τις ισχυρότερες αντιβακτηριακές ιδιότητες.
Σε μία μελέτη αξιολογήθηκε η επίδραση από το αιθέριο έλαιο θυμάρι σε διάφορα βακτηριακά στελέχη, συμπεριλαμβανομένου του ανθεκτικού στη μεθικιλλίνη χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου (MRSA) που απομονώθηκε από την στοματική κοιλότητα ασθενών που πάσχουν από περιοδοντίτιδα και φαρυγγίτιδα.
Η μελέτη έδειξε ότι τα βακτήρια του βιοφίλμ μειώθηκαν κατά 53% μετά την έκθεση στη χαμηλότερη συγκέντρωση από αιθέριο έλαιο θυμάρι (0,01% v/v). Η χρήση υψηλότερη συγκέντρωσης από αιθέριο έλαιο θυμάρι (0,05% v/v) οδήγησε σε μείωση κατά 76%.
Η Κλεμπσιέλλα της πνευμονίας (Klebsiella pneumoniae) αποτελεί την αιτία πολλών χρόνιων νοσοκομειακών λοιμώξεων με υψηλή θνησιμότητα και παρατεταμένη νοσηλεία λόγω της υψηλής μολυσματικότητας αυτού του παθογόνου, της δυναμικής ανάπτυξης αντοχής στα αντιβιοτικά και των περιορισμένων μεθόδων θεραπείας.
Μία μελέτη έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο θυμάρι ήταν αποτελεσματικό στην εξάλειψη του από 80,1 έως 98,0% (ανάλογα με την συγκέντρωση που χρησιμοποιήθηκε).
Επίσης, έχει παρατηρηθεί ισχυρή συνέργεια από το αιθέριο έλαιο θυμάρι και το συμβατικό φάρμακο. Το αιθέριο έλαιο θυμάρι επέτρεψε την μείωση της δόσης του αντιβιοτικού, και τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης υποδηλώνουν ότι ο συνδυασμός αιθέριο έλαιο θυμάρι με το συγκεκριμένο αντιβιοτικό θα μπορούσε να μειώσει τις πιθανές τοξικές του επιδράσεις του αντιβιοτικού καθώς και το συνολικό κόστος της αγωγής.
Η αντιμικροβιακή δράση από το αιθέριο έλαιο θυμάρι συμπεριλαμβάνει επίσης E. coli, L. monocytogenes, και P. putida.
Αντιμυκητιασική δραστικότητα
Ο κρυπτόκοκκος προσβάλλει κυρίως το αναπνευστικό και το νευρικό σύστημα, προκαλώντας πνευμονία ή μηνιγγίτιδα. Αυτή η ασθένεια προσβάλλει κυρίως ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, ειδικά τους ασθενείς με AIDS. Πάνω από 223.000 κρούσματα κρυπτοκοκκικής μηνιγγίτιδας εμφανίζονται παγκοσμίως κάθε χρόνο, εκ των οποίων περίπου 181.000 είναι θανατηφόρα.
Μια μελέτη διερεύνησε την αντιμυκητιασική δραστικότητα διαφόρων συστατικών από τα αιθέρια έλαια της οικογένειας των Χειλανθών. Η θυμόλη και η καρβακρόλη αποδείχτηκαν ότι έχουν το καλύτερο αντιμυκητιασικό αποτέλεσμα. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης συγκρίθηκαν με την τυπική φαρμακευτική αγωγή και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η θυμόλη ή η καρβακρόλη ήταν πολύ πιο αποτελεσματική σε σύγκριση με τις συνήθεις αγωγές.
Επίσης, έχουν αποδειχθεί οι αντιμυκητιασικές ιδιότητες του έναντι των Fusarium spp., Aspergillus spp., Candida spp.
Ιδιότητες ενάντια στην λεϊσμανίαση
Οι παρασιτικές λοιμώξεις εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρό πρόβλημα υγείας, ειδικά στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, όπου η κακή υγιεινή, ο υπερπληθυσμός και η μετανάστευση ατόμων από γειτονικές χώρες αποτελούν κοινά προβλήματα.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, υπάρχουν περίπου 700.000 έως 1.000.000 νέες περιπτώσεις λεϊσμανίασης ετησίως. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της είναι πολύ τοξικά και απαιτούν μακροχρόνια αγωγή.
Μια μελέτη έδειξε την δραστικότητα των συστατικών από το αιθέριο έλαιο θυμάρι έναντι αυτού του παρασίτου σε σύγκριση με το τυπικό φάρμακο που επιλέγεται.
Αντιιική δραστικότητα
Οι ιογενείς ασθένειες εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα υγείας παγκοσμίως. Σημειώνεται ότι οι σχετικά περιορισμένοι μηχανισμοί δράσης των αντιιικών φαρμάκων οδηγούν στην ανάπτυξη της αντοχής των ιών έναντι των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται συνήθως.
Οι μηχανισμοί δράσης των αιθέριων ελαίων είναι ευέλικτοι λόγω της πολυπλοκότητας της σύνθεσης τους και της συνέργειας των βιοενεργών ενώσεων που περιέχουν σε σύγκριση με τις συνθετικές αντιιικές ουσίες, οι οποίες δρουν με τρόπο ειδικό και για έναν συγκεκριμένο τύπο ιού.
Η δράση των αιθέριων ελαίων μπορεί να αποκλείσει τις ιικές πρωτεΐνες που είναι απαραίτητες για να εισέλθει ο ιός στα κύτταρα του ξενιστή. Επίσης, τα αιθέρια έλαια μπορούν να έχουν αντιιικές επιδράσεις και έναντι των ενδοκυτταρικών ιών.
Το αιθέριο έλαιο θυμάρι και τα εκχυλίσματα του δείχνουν ποικίλη αντιιική δράση έναντι ιών όπως ο ιός της γρίπης, HSV-1, HSV-2 και HIV-1.
Όσον αφορά τον κορωναϊό, τόσο ο Οργανισμός Προστασίας Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (EPA) όσο και η Κυβέρνηση του Καναδά έχουν κατατάξει τα παρασκευάσματα με θυμόλη ως δραστικό συστατικό στην λίστα των απολυμαντικών για χρήση κατά του κορωναϊού.
Αυτά τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί για να απολυμάνουν εξωτερικές σκληρές επιφάνειες και χέρια τόσο σε ιδρύματα ή κατοικίες, όσο και σε χώρους φροντίδας υγείας.
Αντικαρκινική δραστικότητα
Τα νεοπλάσματα (καρκίνος) αποτελούν ένα σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, καθώς είναι η δεύτερη πιο κοινή αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Η θυμόλη ασκεί αντικαρκινική δράση μέσω διαφόρων μηχανισμών.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. J Med Life. 2014;7 Spec No. 3(Spec Iss 3):56-60. Thymus vulgaris essential oil: chemical composition and antimicrobial activity O Borugă, C Jianu, C Mişcă, I Goleţ, A T Gruia, F G Horhat
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25870697/
2. Biomolecules. 2020 Jun 4;10(6):860. doi: 10.3390/biom10060860. Thymus vulgaris L. Essential Oil Solid Formulation: Chemical Profile and Spasmolytic and Antimicrobial Effects Matteo Micucci, Michele Protti, Rita Aldini, Maria Frosini, Ivan Corazza, Carla Marzetti, Laura Beatrice Mattioli, Gabriella Tocci, Alberto Chiarini, Laura Mercolini, Roberta Budriesi
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32512899/
3. Review Molecules. 2017 Jan 1;22(1):70. doi: 10.3390/molecules22010070. Biological Activities of Essential Oils: From Plant Chemoecology to Traditional Healing Systems Javad Sharifi-Rad, Antoni Sureda, Gian Carlo Tenore, Maria Daglia, Mehdi Sharifi-Rad, Marco Valussi, Rosa Tundis, Marzieh Sharifi-Rad, Monica R Loizzo, Adedayo Oluwaseun Ademiluyi, Razieh Sharifi-Rad, Seyed Abdulmajid Ayatollahi, Marcello Iriti.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28045446/
4. Foods. 2016 Oct 27;5(4):70. doi: 10.3390/foods5040070. Essential Oil Characterization of Thymus vulgaris from Various Geographical Locations Prabodh Satyal, Brittney L Murray, Robert L McFeeters, William N Setzer
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28231164
5. Review Molecules. 2020 Sep 9;25(18):4125. doi: 10.3390/molecules25184125. Thymol and Thyme Essential Oil-New Insights into Selected Therapeutic Applications Adam Kowalczyk, Martyna Przychodna, Sylwia Sopata, Agnieszka Bodalska, Izabela Fecka
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32917001/
