ΛΕΙΧΉΝΑΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ (χρόνος ανάγνωσης: 4 λεπτά)
1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ 2. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ - με φαρμακευτική αγωγή - με διατροφικές βελτιώσεις Παραπομπές (18) => Για να διασφαλιστεί η εγκυρότητα των άρθρων, χρησιμοποιώ μόνο αξιόπιστες πηγές, όπως δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά, ιδρύματα (νοσοκομεία, πανεπιστήμια κ.ά.), αναρτήσεις/βιβλία από επαγγελματίες υγείας κ.ο.κ. |
1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
εισαγωγή:
Ο σκληροατροφικός λειχήνας είναι μια χρόνια φλεγμονώδης δερματική νόσος (1). Όπως αναφέρουν οι ιατροί Marks και Miller (2), τα βασικά σημεία του είναι τρία:
1. χαρακτηρίζεται από σκληρωτικές λευκές πλάκες,
2. συχνά επηρεάζει το δέρμα των γεννητικών οργάνων,
3. προκαλεί φαγούρα.
Ο σκληροατροφικός λειχήνας εμφανίζεται κυρίως σε ενήλικες αλλά μπορεί να διαγνωστεί και σε παιδιά.
Μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Παιδιατρική" αναφέρει ότι ο σκληροατροφικός λειχήνας, όταν εμφανίζεται σε παιδιά, έχει μια διάμεση ηλικία εμφάνισης περίπου τα 4 έτη (3), αν και έχει διαγνωστεί ακόμα και σε βρέφη ηλικίας 6 μηνών (14, 18). Μάλιστα, μία άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό της Αμερικανικής Ακαδημίας Δερματολογίας συμπεραίνει ότι ο σκληροατροφικός λειχήνας σε παιδιά έχει μία αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισης (4) και δ ε ν αποτελεί σπάνια ασθένεια (4, 12).
Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Βρετανικό επιστημονικό περιοδικό Δερματολογίας αναφέρει ότι ο σκληροατροφικός λειχήνας είναι από τις πιο συχνά εμφανιζόμενες παιδιατρικές διαταραχές του αιδοίου (5). Έχει αναφερθεί ότι έως και το 98% του σκληροατροφικού λειχήνα εκδηλώνεται στα γεννητικά όργανα και στον πρωκτό (16).
συμπτώματα:
- Στα κορίτσια, τα συμπτώματα που παρουσιάζονται περιλαμβάνουν πόνο, κνησμό και αίσθημα καύσου κατά μήκος της περιοχής του περινέου (6 - Εικόνα 1). Ο κνησμός και ο πόνος είναι τα πιο συχνά αναφερόμενα συμπτώματα (8).
- Στα αγόρια, όπου η συχνότητα εμφάνισης μπορεί να είναι ακόμα και στην ηλικία των δύο ετών, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ατροφικές, γυαλιστερές λευκές, λεπτές πλάκες, οι οποίες συνήθως αφορούν την βάλανο. Τα αγόρια παρουσιάζουν συνήθως και σχετιζόμενη φίμωση (6).
Άλλα συμπτώματα που έχουν αναφερθεί για τον σκληροατροφικό λειχήνα σε παιδιά είναι η δυσουρία και η αιμορραγία (8), ενώ μία μελέτη που δημοσιεύθηκε μόλις πριν από λίγους μήνες διαπίστωσε ότι το ερύθημα ήταν το κυρίαρχο σύμπτωμα στο 78% των παιδιών (13).
Σκληροατροφικός λειχήνας εκτός της περιοχής των γεννητικών οργάνων είναι δυνατό να εμφανιστεί οπουδήποτε στο σώμα, αλλά συνήθως περιλαμβάνει την πλάτη, το στήθος και τον μαστό (6 - Εικόνα 2).
Εάν δεν υπάρξει ουσιαστική αντιμετώπιση της πάθησης, τότε υπάρχει πιθανότητα να μετατραπεί σε μία δια-βίου κατάσταση (6).
12 παιδιά με προεφηβικό σκληροατροφικό λειχήνα παρακολουθήθηκαν επί 10 χρόνια μέχρι την εφηβεία. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μόλις στο 25% των παιδιών υπήρχε πλήρης ύφεση, ενώ στο 75% των παιδιών τα συμπτώματα παρέμειναν με κλινικά σημεία της νόσου (7). Στο ίδιο μήκος κύματος και μία ακόμα μελέτη, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο σκληροατροφικός λειχήνας σε παιδιά ίσως βελτιωθεί συμπτωματικά αλλά σ υ ν ή θ ω ς δεν υποχωρεί πλήρως στην εφηβεία (10), ενώ σύμφωνα με μία άλλη μελέτη "σχεδόν πάντα επιμένει στην εφηβεία" (12).
Ο σκληροατροφικός λειχήνας εμφανίζεται πιο συχνά στα κορίτσια (6, 8). Είναι χαρακτηριστικό ότι μία μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ιατρικό επιστημονικό περιοδικό της Δανίας ανέφερε ότι το 97% των περιπτώσεων σκληροατροφικού λειχήνα σε παιδιά αφορούσε κορίτσια (8), ενώ μία άλλη μελέτη έδειξε ότι το 93% ήταν κορίτσια (15)
Παρόλο που για τα παιδιά δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία (8), το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα ίσως αναπτυχθεί σε περιοχές που επηρεάζονται με σκληροατροφικό λειχήνα σε έως και 5% των ενηλίκων (9).
2. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
με φαρμακευτική αγωγή:
Η διάγνωση, η θεραπεία και η παρακολούθηση κατά την παιδική ηλικία είναι εξαιρετικά σημαντική για την πρόληψη πιθανών μελλοντικών ανατομικών βλαβών στην περιοχή ή ψυχολογικών επιπτώσεων, καθώς και κακοήθων νεοπλασιών των γεννητικών οργάνων (15).
Η μέση χρονική περίοδος από την έναρξη των συμπτωμάτων έως την διάγνωση για σκληροατροφικό λειχήνα κυμαίνεται από 8 μήνες έως 2 χρόνια. Η καθυστέρηση στην έναρξη της αντιμετώπισης είναι εφικτό να οδηγήσει σε ουλές στο προσβεβλημένο δέρμα (8). Οι ουλές παρατηρούνται στο 30% των κοριτσιών (11). Επίσης, σε πολλά παιδιά γίνεται λάθος διάγνωση με αποτέλεσμα να χορηγείται λάθος αγωγή (π.χ. όπως αντιμυκητιασικά ή αντιβιοτικά). Η μυκητιασική λοίμωξη είναι μια κοινή λανθασμένη διάγνωση. Σε μια μελέτη σχεδόν το 50% είχε λάβει εσφαλμένη διάγνωση (8).
Ο σκληροατροφικός λειχήνας σε παιδιά θα πρέπει να αντιμετωπίζεται αμέσως για να μειωθούν τα συμπτώματα και να μειωθεί ο κίνδυνος δημιουργίας ουλών και παραμόρφωσης του αιδοίου.
Η χρήση υπερισχυρών τοπικών κορτικοστεροειδών είναι ένας από τους βασικούς άξονες για την αντιμετώπιση του σκληροατροφικού λειχήνα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες (6).
Ωστόσο, για την φαρμακευτική αγωγή υπάρχουν 2 περιορισμοί:
1. δεν προσφέρει πάντα μόνιμη λύση. Παρά την καλή ανταπόκριση που έχει, έχουν αναφερθεί ότι εντός 1 έτους υπάρχουν υποτροπές ακόμα και στο 67% των κοριτσιών, με αποτέλεσμα να απαιτηθεί νέος κύκλος φαρμακευτικής αγωγής (11), ενώ
2. υπάρχει και το ενδεχόμενο των παρενεργειών (6, 8), οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως είναι σοβαρές.
Ως εκ τούτου, μία ολοένα αυξανόμενη μερίδα γονιών, συμπληρωματικά με την φαρμακευτική αγωγή, αναζητά και φυσικό τρόπο αντιμετώπισης του λειχήνα σε παιδιά π.χ. μέσω διατροφικών βελτιώσεων.
με διατροφικές βελτιώσεις:
Ο σκληροατροφικός λειχήνας σε παιδιά αξιολογήθηκε σε μία μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από λίγα χρόνια (εξετάστηκαν περισσότερα από 30 παιδιά).
Τα ευρήματα της μελέτης έδειξαν ότι στο 86% (!) των παιδιών υπήρχε σημαντική έλλειψη σε ένα συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό (17).
Για περισσότερες πληροφορίες δείτε την ανάρτηση με τίτλο "Αιματολογικοί Δείκτες για Λειχήνα".
εισαγωγή:
Ο σκληροατροφικός λειχήνας είναι μια χρόνια φλεγμονώδης δερματική νόσος (1). Όπως αναφέρουν οι ιατροί Marks και Miller (2), τα βασικά σημεία του είναι τρία:
1. χαρακτηρίζεται από σκληρωτικές λευκές πλάκες,
2. συχνά επηρεάζει το δέρμα των γεννητικών οργάνων,
3. προκαλεί φαγούρα.
Ο σκληροατροφικός λειχήνας εμφανίζεται κυρίως σε ενήλικες αλλά μπορεί να διαγνωστεί και σε παιδιά.
Μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Παιδιατρική" αναφέρει ότι ο σκληροατροφικός λειχήνας, όταν εμφανίζεται σε παιδιά, έχει μια διάμεση ηλικία εμφάνισης περίπου τα 4 έτη (3), αν και έχει διαγνωστεί ακόμα και σε βρέφη ηλικίας 6 μηνών (14, 18). Μάλιστα, μία άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό της Αμερικανικής Ακαδημίας Δερματολογίας συμπεραίνει ότι ο σκληροατροφικός λειχήνας σε παιδιά έχει μία αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισης (4) και δ ε ν αποτελεί σπάνια ασθένεια (4, 12).
Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Βρετανικό επιστημονικό περιοδικό Δερματολογίας αναφέρει ότι ο σκληροατροφικός λειχήνας είναι από τις πιο συχνά εμφανιζόμενες παιδιατρικές διαταραχές του αιδοίου (5). Έχει αναφερθεί ότι έως και το 98% του σκληροατροφικού λειχήνα εκδηλώνεται στα γεννητικά όργανα και στον πρωκτό (16).
συμπτώματα:
- Στα κορίτσια, τα συμπτώματα που παρουσιάζονται περιλαμβάνουν πόνο, κνησμό και αίσθημα καύσου κατά μήκος της περιοχής του περινέου (6 - Εικόνα 1). Ο κνησμός και ο πόνος είναι τα πιο συχνά αναφερόμενα συμπτώματα (8).
- Στα αγόρια, όπου η συχνότητα εμφάνισης μπορεί να είναι ακόμα και στην ηλικία των δύο ετών, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ατροφικές, γυαλιστερές λευκές, λεπτές πλάκες, οι οποίες συνήθως αφορούν την βάλανο. Τα αγόρια παρουσιάζουν συνήθως και σχετιζόμενη φίμωση (6).
Άλλα συμπτώματα που έχουν αναφερθεί για τον σκληροατροφικό λειχήνα σε παιδιά είναι η δυσουρία και η αιμορραγία (8), ενώ μία μελέτη που δημοσιεύθηκε μόλις πριν από λίγους μήνες διαπίστωσε ότι το ερύθημα ήταν το κυρίαρχο σύμπτωμα στο 78% των παιδιών (13).
Σκληροατροφικός λειχήνας εκτός της περιοχής των γεννητικών οργάνων είναι δυνατό να εμφανιστεί οπουδήποτε στο σώμα, αλλά συνήθως περιλαμβάνει την πλάτη, το στήθος και τον μαστό (6 - Εικόνα 2).
Εάν δεν υπάρξει ουσιαστική αντιμετώπιση της πάθησης, τότε υπάρχει πιθανότητα να μετατραπεί σε μία δια-βίου κατάσταση (6).
12 παιδιά με προεφηβικό σκληροατροφικό λειχήνα παρακολουθήθηκαν επί 10 χρόνια μέχρι την εφηβεία. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μόλις στο 25% των παιδιών υπήρχε πλήρης ύφεση, ενώ στο 75% των παιδιών τα συμπτώματα παρέμειναν με κλινικά σημεία της νόσου (7). Στο ίδιο μήκος κύματος και μία ακόμα μελέτη, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο σκληροατροφικός λειχήνας σε παιδιά ίσως βελτιωθεί συμπτωματικά αλλά σ υ ν ή θ ω ς δεν υποχωρεί πλήρως στην εφηβεία (10), ενώ σύμφωνα με μία άλλη μελέτη "σχεδόν πάντα επιμένει στην εφηβεία" (12).
Ο σκληροατροφικός λειχήνας εμφανίζεται πιο συχνά στα κορίτσια (6, 8). Είναι χαρακτηριστικό ότι μία μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ιατρικό επιστημονικό περιοδικό της Δανίας ανέφερε ότι το 97% των περιπτώσεων σκληροατροφικού λειχήνα σε παιδιά αφορούσε κορίτσια (8), ενώ μία άλλη μελέτη έδειξε ότι το 93% ήταν κορίτσια (15)
Παρόλο που για τα παιδιά δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία (8), το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα ίσως αναπτυχθεί σε περιοχές που επηρεάζονται με σκληροατροφικό λειχήνα σε έως και 5% των ενηλίκων (9).
2. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
με φαρμακευτική αγωγή:
Η διάγνωση, η θεραπεία και η παρακολούθηση κατά την παιδική ηλικία είναι εξαιρετικά σημαντική για την πρόληψη πιθανών μελλοντικών ανατομικών βλαβών στην περιοχή ή ψυχολογικών επιπτώσεων, καθώς και κακοήθων νεοπλασιών των γεννητικών οργάνων (15).
Η μέση χρονική περίοδος από την έναρξη των συμπτωμάτων έως την διάγνωση για σκληροατροφικό λειχήνα κυμαίνεται από 8 μήνες έως 2 χρόνια. Η καθυστέρηση στην έναρξη της αντιμετώπισης είναι εφικτό να οδηγήσει σε ουλές στο προσβεβλημένο δέρμα (8). Οι ουλές παρατηρούνται στο 30% των κοριτσιών (11). Επίσης, σε πολλά παιδιά γίνεται λάθος διάγνωση με αποτέλεσμα να χορηγείται λάθος αγωγή (π.χ. όπως αντιμυκητιασικά ή αντιβιοτικά). Η μυκητιασική λοίμωξη είναι μια κοινή λανθασμένη διάγνωση. Σε μια μελέτη σχεδόν το 50% είχε λάβει εσφαλμένη διάγνωση (8).
Ο σκληροατροφικός λειχήνας σε παιδιά θα πρέπει να αντιμετωπίζεται αμέσως για να μειωθούν τα συμπτώματα και να μειωθεί ο κίνδυνος δημιουργίας ουλών και παραμόρφωσης του αιδοίου.
Η χρήση υπερισχυρών τοπικών κορτικοστεροειδών είναι ένας από τους βασικούς άξονες για την αντιμετώπιση του σκληροατροφικού λειχήνα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες (6).
Ωστόσο, για την φαρμακευτική αγωγή υπάρχουν 2 περιορισμοί:
1. δεν προσφέρει πάντα μόνιμη λύση. Παρά την καλή ανταπόκριση που έχει, έχουν αναφερθεί ότι εντός 1 έτους υπάρχουν υποτροπές ακόμα και στο 67% των κοριτσιών, με αποτέλεσμα να απαιτηθεί νέος κύκλος φαρμακευτικής αγωγής (11), ενώ
2. υπάρχει και το ενδεχόμενο των παρενεργειών (6, 8), οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως είναι σοβαρές.
Ως εκ τούτου, μία ολοένα αυξανόμενη μερίδα γονιών, συμπληρωματικά με την φαρμακευτική αγωγή, αναζητά και φυσικό τρόπο αντιμετώπισης του λειχήνα σε παιδιά π.χ. μέσω διατροφικών βελτιώσεων.
με διατροφικές βελτιώσεις:
Ο σκληροατροφικός λειχήνας σε παιδιά αξιολογήθηκε σε μία μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από λίγα χρόνια (εξετάστηκαν περισσότερα από 30 παιδιά).
Τα ευρήματα της μελέτης έδειξαν ότι στο 86% (!) των παιδιών υπήρχε σημαντική έλλειψη σε ένα συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό (17).
Για περισσότερες πληροφορίες δείτε την ανάρτηση με τίτλο "Αιματολογικοί Δείκτες για Λειχήνα".
Παραπομπές (18) :
1. Oyama N, Chan I, Neill SM, South AP, Wojnarowska F, Kawakami Y, D'Cruz D, Mepani K, Hughes GJ, Bhogal BS, Kaneko F, Black MM, McGrath JA. Development of antigen-specific ELISA for circulating autoantibodies to extracellular matrix protein 1 in lichen sclerosus. J Clin Invest. 2004 Jun;113(11):1550-9. doi: 10.1172/JCI20373. PMID: 15173881; PMCID: PMC419485.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15173881/
2. James G. MarksJr MD, Jeffrey J. Miller MD, in Lookingbill and Marks' Principles of Dermatology (Sixth Edition), 2019
https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/lichen-sclerosus
3. Maronn ML, Esterly NB. Constipation as a feature of anogenital lichen sclerosus in children. Pediatrics. 2005 Feb;115(2):e230-2. doi: 10.1542/peds.2004-1544. Epub 2005 Jan 3. PMID: 15629956.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15629956/
4. Powell J, Wojnarowska F. Childhood vulvar lichen sclerosus: an increasingly common problem. J Am Acad Dermatol. 2001 May;44(5):803-6. doi: 10.1067/mjd.2001.113474. PMID: 11312428.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11312428/
5. Powell J, Wojnarowska F, Winsey S, Marren P, Welsh K. Lichen sclerosus premenarche: autoimmunity and immunogenetics. Br J Dermatol. 2000 Mar;142(3):481-4. doi: 10.1046/j.1365-2133.2000.03360.x. PMID: 10735954.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10735954/
6. Dinh H, Purcell SM, Chung C, Zaenglein AL. Pediatric Lichen Sclerosus: A Review of the Literature and Management Recommendations. J Clin Aesthet Dermatol. 2016 Sep;9(9):49-54. Epub 2016 Sep 1. PMID: 27878062; PMCID: PMC5110329.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5110329/
7. Smith SD, Fischer G. Childhood onset vulvar lichen sclerosus does not resolve at puberty: a prospective case series. Pediatr Dermatol. 2009 Nov-Dec;26(6):725-9. doi: 10.1111/j.1525-1470.2009.01022.x. PMID: 20199450.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20199450/
8. Jensen LS, Bygum A. Childhood lichen sclerosus is a rare but important diagnosis. Dan Med J. 2012 May;59(5):A4424. PMID: 22549488.
https://content.ugeskriftet.dk/sites/default/files/scientific_article_files/2018-12/a4424.pdf
9. Scurry JP, Vanin K. Vulvar squamous cell carcinoma and lichen sclerosus. Australas J Dermatol. 1997 Jun;38 Suppl 1:S20-5. doi: 10.1111/j.1440-0960.1997.tb01003.x. PMID: 10994466.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10994466/
10. Powell J, Wojnarowska F. Childhood vulvar lichen sclerosus. The course after puberty. J Reprod Med. 2002 Sep;47(9):706-9. PMID: 12380449.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12380449/
11. De Luca DA, Papara C, Vorobyev A, Staiger H, Bieber K, Thaçi D and Ludwig RJ (2023) Lichen sclerosus: The 2023 update. Front. Med. 10:1106318. doi: 10.3389/fmed.2023.1106318
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmed.2023.1106318/full
12. Morrel B, Ewing-Graham PC, van der Avoort IAM, Pasmans SGMA, Damman J. Structured analysis of histopathological characteristics of vulvar lichen sclerosus in a juvenile population. Hum Pathol. 2020 Dec;106:23-31. doi: 10.1016/j.humpath.2020.09.003. Epub 2020 Sep 21. PMID: 32971127.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0046817720301751
13. Caroppo, F., Mazzetto, R. & Fortina, A.B. Clinical features and therapeutic approaches of genital lichen sclerosus in children: results of an observational monocentric study. Egypt Pediatric Association Gaz 71, 89 (2023). https://doi.org/10.1186/s43054-023-00238-y
https://epag.springeropen.com/articles/10.1186/s43054-023-00238-y
14. Wehbe-Alamah H, Kornblau BL, Haderer J, Erickson J. Silent no more! The lived experiences of women with lichen sclerosis. J Am Acad Nurse Pract. 2012 Aug;24(8):499-505. doi: 10.1111/j.1745-7599.2012.00715.x. Epub 2012 Apr 30. PMID: 22845033.
https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/92447/j.1745-7599.2012.00715.x.pdf%3Bjsessionid%3DF0357E9CC483012CB0667D9EEC241344?sequence%3D1
15. Akbaş A, Kılınç F. Clinic and demographic characteristics of pediatric patients with Lichen sclerosus. Turk J Pediatr. 2021;63(1):126-135. doi: 10.24953/turkjped.2021.01.015. PMID: 33686835.
https://www.turkishjournalpediatrics.org/uploads/pdf_TJP_2266.pdf
16. Arinkan, Sevcan. (2018). Vaginal Atrophy and Lichen Sclerosus: Case Report. Haydarpasa Numune Training and Research Hospital Medical Journal. 10.14744/hnhj.2018.51523.
https://jag.journalagent.com/hnhjournal/pdfs/HNHJ-51523-CASE_REPORT-ARINKAN.pdf
17. -
18. What is lichen sclerosus? Yale Medicine,
https://www.yalemedicine.org/conditions/lichen-sclerosus
1. Oyama N, Chan I, Neill SM, South AP, Wojnarowska F, Kawakami Y, D'Cruz D, Mepani K, Hughes GJ, Bhogal BS, Kaneko F, Black MM, McGrath JA. Development of antigen-specific ELISA for circulating autoantibodies to extracellular matrix protein 1 in lichen sclerosus. J Clin Invest. 2004 Jun;113(11):1550-9. doi: 10.1172/JCI20373. PMID: 15173881; PMCID: PMC419485.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15173881/
2. James G. MarksJr MD, Jeffrey J. Miller MD, in Lookingbill and Marks' Principles of Dermatology (Sixth Edition), 2019
https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/lichen-sclerosus
3. Maronn ML, Esterly NB. Constipation as a feature of anogenital lichen sclerosus in children. Pediatrics. 2005 Feb;115(2):e230-2. doi: 10.1542/peds.2004-1544. Epub 2005 Jan 3. PMID: 15629956.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15629956/
4. Powell J, Wojnarowska F. Childhood vulvar lichen sclerosus: an increasingly common problem. J Am Acad Dermatol. 2001 May;44(5):803-6. doi: 10.1067/mjd.2001.113474. PMID: 11312428.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11312428/
5. Powell J, Wojnarowska F, Winsey S, Marren P, Welsh K. Lichen sclerosus premenarche: autoimmunity and immunogenetics. Br J Dermatol. 2000 Mar;142(3):481-4. doi: 10.1046/j.1365-2133.2000.03360.x. PMID: 10735954.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10735954/
6. Dinh H, Purcell SM, Chung C, Zaenglein AL. Pediatric Lichen Sclerosus: A Review of the Literature and Management Recommendations. J Clin Aesthet Dermatol. 2016 Sep;9(9):49-54. Epub 2016 Sep 1. PMID: 27878062; PMCID: PMC5110329.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5110329/
7. Smith SD, Fischer G. Childhood onset vulvar lichen sclerosus does not resolve at puberty: a prospective case series. Pediatr Dermatol. 2009 Nov-Dec;26(6):725-9. doi: 10.1111/j.1525-1470.2009.01022.x. PMID: 20199450.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20199450/
8. Jensen LS, Bygum A. Childhood lichen sclerosus is a rare but important diagnosis. Dan Med J. 2012 May;59(5):A4424. PMID: 22549488.
https://content.ugeskriftet.dk/sites/default/files/scientific_article_files/2018-12/a4424.pdf
9. Scurry JP, Vanin K. Vulvar squamous cell carcinoma and lichen sclerosus. Australas J Dermatol. 1997 Jun;38 Suppl 1:S20-5. doi: 10.1111/j.1440-0960.1997.tb01003.x. PMID: 10994466.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10994466/
10. Powell J, Wojnarowska F. Childhood vulvar lichen sclerosus. The course after puberty. J Reprod Med. 2002 Sep;47(9):706-9. PMID: 12380449.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12380449/
11. De Luca DA, Papara C, Vorobyev A, Staiger H, Bieber K, Thaçi D and Ludwig RJ (2023) Lichen sclerosus: The 2023 update. Front. Med. 10:1106318. doi: 10.3389/fmed.2023.1106318
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmed.2023.1106318/full
12. Morrel B, Ewing-Graham PC, van der Avoort IAM, Pasmans SGMA, Damman J. Structured analysis of histopathological characteristics of vulvar lichen sclerosus in a juvenile population. Hum Pathol. 2020 Dec;106:23-31. doi: 10.1016/j.humpath.2020.09.003. Epub 2020 Sep 21. PMID: 32971127.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0046817720301751
13. Caroppo, F., Mazzetto, R. & Fortina, A.B. Clinical features and therapeutic approaches of genital lichen sclerosus in children: results of an observational monocentric study. Egypt Pediatric Association Gaz 71, 89 (2023). https://doi.org/10.1186/s43054-023-00238-y
https://epag.springeropen.com/articles/10.1186/s43054-023-00238-y
14. Wehbe-Alamah H, Kornblau BL, Haderer J, Erickson J. Silent no more! The lived experiences of women with lichen sclerosis. J Am Acad Nurse Pract. 2012 Aug;24(8):499-505. doi: 10.1111/j.1745-7599.2012.00715.x. Epub 2012 Apr 30. PMID: 22845033.
https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/92447/j.1745-7599.2012.00715.x.pdf%3Bjsessionid%3DF0357E9CC483012CB0667D9EEC241344?sequence%3D1
15. Akbaş A, Kılınç F. Clinic and demographic characteristics of pediatric patients with Lichen sclerosus. Turk J Pediatr. 2021;63(1):126-135. doi: 10.24953/turkjped.2021.01.015. PMID: 33686835.
https://www.turkishjournalpediatrics.org/uploads/pdf_TJP_2266.pdf
16. Arinkan, Sevcan. (2018). Vaginal Atrophy and Lichen Sclerosus: Case Report. Haydarpasa Numune Training and Research Hospital Medical Journal. 10.14744/hnhj.2018.51523.
https://jag.journalagent.com/hnhjournal/pdfs/HNHJ-51523-CASE_REPORT-ARINKAN.pdf
17. -
18. What is lichen sclerosus? Yale Medicine,
https://www.yalemedicine.org/conditions/lichen-sclerosus