16/2/2022.
Ενημέρωση: 28/2/2022.
Ενημέρωση: 28/2/2022.
ΚΡΟΚΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΑΔΥΝΑΤΙΣΜΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
2. ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
3. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ
4. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΕΣ
5. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
6. ΤΟ ΠΙΟ ΑΚΡΙΒΟ ΜΠΑΧΑΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ
7. ΒΟΤΑΝΑ ΓΙΑ ΑΔΥΝΑΤΙΣΜΑ
8. ΑΠΩΛΕΙΑ 14,7 ΚΙΛΑ ΑΠΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙ
Παραπομπές
1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
2. ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
3. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ
4. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΕΣ
5. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
6. ΤΟ ΠΙΟ ΑΚΡΙΒΟ ΜΠΑΧΑΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ
7. ΒΟΤΑΝΑ ΓΙΑ ΑΔΥΝΑΤΙΣΜΑ
8. ΑΠΩΛΕΙΑ 14,7 ΚΙΛΑ ΑΠΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙ
Παραπομπές
1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
Ο κρόκος (Crocus sativus), γνωστός και ως σαφράν, καλλιεργείται σε διάφορες χώρες όπως Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Ισραήλ, Μαρόκο, Τουρκία, Ιράν, Ινδία, Κίνα, Αίγυπτο και Μεξικό (1).
Ο κρόκος έχει χρησιμοποιηθεί ως παραδοσιακό φάρμακο για την αντιμετώπιση διαφόρων ασθενειών (2).
Ο κρόκος και τα κύρια συστατικά του (όπως η κροκίνη και η κροκετίνη, τα οποία είναι φυσικά καροτενοειδή) διαθέτουν ένα ευρύ φάσμα ιδιοτήτων (3).
Στην παρούσα ανάρτηση θα εστιάσουμε στα δυνητικά οφέλη που εμφανίζει ο κρόκος στο αδυνάτισμα.
2. ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
Στις 16/2/2022, στην ιστοσελίδα Pubmed.gov χρησιμοποιήθηκε η εξής λέξη-κλειδί:
(saffron OR Crocus OR Crocus sativus) AND (weight loss OR overweight OR obesity OR obese OR satiety OR appetite OR energy intake OR thermogenesis OR lipogenesis OR lipolysis) AND meta-analysis.
Προέκυψαν 2 δημοσιεύσεις, και η μία μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2021 έκανε αναφορά στα ευρήματα ανασκόπησης όπου ο κρόκος μείωσε σημαντικά την περίμετρο μέσης.
Ωστόσο, συμπλήρωσαν ότι οι κλινικές επιδράσεις του κρόκου χρειάζεται να επιβεβαιωθούν μέσω τυχαιοποιημένων δοκιμών υψηλής ποιότητας σε πολλές χώρες με μεγάλα μεγέθη συμμετέχοντων (4).
3. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ
Το επόμενο βήμα ήταν να αναζητηθούν όλες οι σχετικές ανασκοπήσεις.
Η λέξη-κλειδί που χρησιμοποιήθηκε ήταν η εξής:
(saffron OR Crocus OR Crocus sativus) AND (weight loss OR overweight OR obesity OR obese OR satiety OR appetite OR energy intake OR thermogenesis OR lipogenesis OR lipolysis) AND review NOT meta-analysis.
Προέκυψαν 13 δημοσιεύσεις, και ελέγχθηκε ο τίτλος και περίληψη.
Επίσης, όπου ήταν διαθέσιμο, ελέγχθηκε και το πλήρες κείμενο.
Στην συνέχεια φαίνονται με χρονολογική σειρά οι 2 ανασκοπήσεις που ήταν σχετικές με τις επιδράσεις του κρόκου στο αδυνάτισμα.
1. Ιούνιος 2013
Μια συστηματική ανασκόπηση σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των βοτανικών φαρμάκων στην διαχείριση της παχυσαρκίας πραγματοποιήθηκε με αναζήτηση μελετών στις βάσεις δεδομένων των PubMed, Scopus, Google Scholar, Web of Science και IranMedex για μελέτες που αναφέρθηκαν έως 23 Απριλίου 2012.
Μελέτες που αξιολόγησαν τον κρόκο έδειξαν σημαντικές μειώσεις στο σωματικό βάρος.
Ωστόσο, στο συμπέρασμα τους οι ερευνητές δεν αναφέρουν τον κρόκο ανάμεσα σε εκείνα τα βότανα που φαίνεται να έχουν ικανοποιητικές επιδράσεις κατά της παχυσαρκίας (5).
2. Οκτώβριος 2013
Σε αυτήν την ανασκόπηση αναφέρθηκε μία κλινική δοκιμή που δημοσιεύθηκε το 2010, στην οποία διερευνήθηκε η επίδραση του κρόκου στην βελτίωση της διάθεσης που θα είχε ως αποτέλεσμα την μείωση της όρεξης και της κατανάλωσης σνακ (6).
Η κατανάλωση σνακ είναι μια ανεξέλεγκτη διατροφική συμπεριφορά, η οποία προδιαθέτει στην αύξηση του βάρους και στην παχυσαρκία. Επηρεάζει κυρίως τις γυναίκες και συχνά συνδέεται με το στρες (7).
Η συχνότητα κατανάλωσης σνακ, η κύρια δευτερεύουσα μεταβλητή, αξιολογήθηκε με καθημερινή αυτοκαταγραφή των επεισοδίων σε ένα ημερολόγιο διατροφής (7).
Έλαβαν μέρος 60 ελαφρώς υπέρβαρες γυναίκες και χορηγήθηκε επί 8 εβδομάδες :
- εκχύλισμα κρόκου σε δοσολογία 176,5 mg (31 γυναίκες) ή
- ανενεργό εικονικό φάρμακο (29 γυναίκες).
Η θερμιδική πρόσληψη έμεινε απεριόριστη κατά την διάρκεια της μελέτης. Στην αρχή, και οι δύο ομάδες ήταν ομοιογενείς ως προς την ηλικία, το σωματικό βάρος και την συχνότητα κατανάλωσης σνακ (7).
Σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, τα άτομα που χρησιμοποίησαν το εκχύλισμα κρόκου :
- ανέφεραν σημαντική μείωση στην κατανάλωση σνακ, και
- έχασαν σημαντικά περισσότερο βάρος (6, 7).
4. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΕΣ
Το τελευταίο βήμα ήταν η αναζήση των κλινικών δοκιμών.
Η λέξη-κλειδί που χρησιμοποιήθηκε ήταν η εξής:
(saffron OR Crocus OR Crocus sativus) AND (weight loss OR overweight OR obesity OR obese OR satiety OR appetite OR energy intake OR thermogenesis OR lipogenesis OR lipolysis OR BMI OR waist circumference OR weight management) AND (randomized OR placebo OR clinical trial OR clinical trials OR blind) NOT (meta-analysis OR review).
Προέκυψαν 13 δημοσιεύσεις.
Στην συνέχεια φαίνονται με χρονολογική σειρά οι 5 κλινικές δοκιμές που ήταν σχετικές με τις επιδράσεις του κρόκου σε δείκτες που αφορούν την διαχείριση του βάρους.
1. Δεκέμβριος 2017
Σκοπός αυτής της μελέτης ήταν η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του κρόκου και της κροκίνης στο λιπιδαιμικό προφίλ, την όρεξη, τις διατροφικές προσλήψεις, τους ανθρωπομετρικούς δείκτες και την σύσταση του σώματος σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο.
Αυτή η τυχαιοποιημένη, διπλά-τυφλή και ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή διάρκειας 8 εβδομάδων διεξήχθη σε 84 ασθενείς, 40 έως 65 ετών.
Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε ομάδες για να λάβουν ένα καθημερινό συμπλήρωμα :
- 30 mg υδατικού εκχυλίσματος κρόκου, ή
- 30 mg κροκίνης, ή
- εικονικό φάρμακο.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στις ομάδες εκχυλίσματος κρόκου και κροκίνης, οι ανθρωπομετρικές μεταβλητές και ορισμένες μεταβλητές της σύστασης σώματος έδειξαν βελτίωση.
Η μείωση του Δείκτη Μάζας Σώματος, της περιφέρειας μέσης και των τιμών μάζας λίπους στην ομάδα του εκχυλίσματος κρόκου ήταν σημαντικά μεγαλύτερη από την ομάδα της κροκίνης.
Τόσο το εκχύλισμα κρόκου, όσο και η κροκίνη οδήγησαν σε σημαντική μείωση στις τιμές ενεργειακής και διατροφικής πρόσληψης, ενώ παρέμεινε αμετάβλητο στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου.
Επίσης η όρεξη μειώθηκε σημαντικά στις ομάδες εκχυλίσματος κρόκου και κροκίνης.
Στο συμπέρασμα τους οι ερευνητές αναφέρουν ότι τα αποτελέσματα της μελέτης σχετικά με τις επιδράσεις του εκχυλίσματος κρόκου και τις κροκίνης ενάντια στην παχυσαρκία σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο ήταν πολλά υποσχόμενη.
Ωστόσο, το εκχύλισμα κρόκου ήταν καλύτερο στην καταστολή της όρεξης, στην διατροφική πρόσληψη και στην μείωση της κεντρικής παχυσαρκίας (8).
2. Δεκέμβριος 2018
Αυτή η κλινική δοκιμή σχεδιάστηκε για να διερευνήσει την επίδραση εκχυλίσματος κρόκου στα συμπτώματα της συννοσηρότητα κατάθλιψης - άγχους σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2.
54 εξωτερικοί ασθενείς με ήπια έως μέτρια συννοσηρότητα κατάθλιψης - άγχους έλαβαν μέρος σε αυτήν την διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο, και έλαβαν καθημερινώς επί 8 εβδομάδες:
- 30 mg κρόκο, ή
- εικονικό φάρμακο.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι οι ανθρωπομετρικές μετρήσεις των ασθενών και στις δύο ομάδες δεν άλλαξαν σημαντικά (9).
3. Οκτώβριος 2019
Ο στόχος αυτής της μελέτης ήταν να προσδιοριστούν οι επιδράσεις από τον κρόκο ως συμπληρωματική θεραπεία στον διαβήτη τύπου 2.
Αυτή η τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή, διάρκειας 12 εβδομάδων, συμπεριελάμβανε 80 ασθενείς.
Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε δύο ομάδες για να λάβουν :
- είτε δισκία κρόκου των 100 mg (40 άτομα),
- είτε εικονικό φάρμακο (40 άτομα).
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο, η λήψη κρόκου είχε ως αποτέλεσμα σημαντικές μειώσεις στην περίμετρο της μέσης (12).
4. Δεκέμβριος 2019
Διερεύνηση των επιδράσεων του κρόκου σε 75 υπέρβαρα/παχύσαρκα άτομα με προδιαβήτη.
Σε αυτήν την τυχαιοποιημένη, διπλά-τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή, οι προδιαβητικοί ασθενείς χωρίστηκαν τυχαία για να λάβουν επί 8 εβδομάδες :
- χάπια κρόκου: 15 mg ανά ημέρα,
- ή εικονικό φάρμακο.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι δεν υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στις ανθρωπομετρικές μετρήσεις (10).
5. Φεβρουάριος 2020
Στόχος της μελέτης ήταν να αξιολογηθούν οι επιδράσεις του κρόκου στην επιθυμία για φαγητό σε υπέρβαρες γυναίκες με ήπια και μέτρια κατάθλιψη.
52 γυναίκες με ΔΜΣ ≥ 25 έλαβαν μέρος σε αυτήν τη διπλά-τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο τυχαιοποιημένη κλινική δοκιμή 12 εβδομάδων.
Χωρίστηκαν τυχαία σε μία από τις δύο ομάδες και λάμβαναν καθημερινά :
- είτε 30 mg κρόκο σε κάψουλες,
- είτε κάψουλες εικονικού φαρμάκου.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν υπήρξε σημαντική επίδραση του κρόκου στην επιθυμία για φαγητό (11).
Mερικές σκέψεις
Βλέπουμε ότι :
- 3 μελέτες ανέφεραν ευεργετικές επιδράσεις στο αδυνάτισμα (7, 8, 12), ενώ
- 3 άλλες μελέτες δεν ανέφεραν ευεργετικές επιδράσεις στο αδυνάτισμα (9, 10, 11).
Η δοσολογία αποτελεί έναν παράγοντα που ίσως εξηγεί αυτά τα αντικρουόμενα αποτελέσματα.
Πιο συγκεκριμένα,
- οι μελέτες που ανέφεραν ευεργετικές επιδράσεις χρησιμοποίησαν κρόκο σε υψηλότερη δοσολογία: 176,5 mg (7), 100 mg (12) και 30 mg (8), ενώ
- οι μελέτες που δεν ανέφεραν ευεργετικές επιδράσεις χρησιμοποίησαν κρόκο σε δοσολογία 15 mg (10) και 30 mg (9, 11).
Και, ίσως τα 30 mg να είναι μία οριακή δοσολογία (εκτός και εάν σχετίζεται με την μορφή που χορηγήθηκε ο κρόκος σε αυτές τις μελέτες: εκχύλισμα, κροκίνη ή o καθεαυτό κρόκος).
Θα ήταν χρήσιμο να διενεργηθεί και μία μελέτη με 40 mg και 50 mg ώστε να δούμε από ποια δοσολογία και μετά, οι ευεργετικές επιδράσεις στο αδυνάτισμα είναι σταθερές, χωρίς αντικρουόμενες αναφορές.
5. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Οι συνηθισμένες παρενέργειες της κατανάλωσης κρόκου που αναφέρθηκαν από την μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε Οκτώβριο του 2021 συμπεριελάμβαναν ναυτία, ξηροστομία, κακή όρεξη και πονοκέφαλο, αλλά δεν αναφέρθηκαν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες.
Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι ο κρόκος είναι ένα ασφαλές φυτό για χορήγηση ως φάρμακο (4).
6. ΤΟ ΠΙΟ ΑΚΡΙΒΟ ΜΠΑΧΑΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ
Η καθημερινή πρόσληψη κρόκου δεν είναι οικονομικά προσιτή για όλους τους ανθρώπους, δεδομένου ότι ο κρόκος είναι το πιο ακριβό μπαχαρικό στον κόσμο (13).
Με ποιον τρόπο θα μπορούσε να μειωθεί το κόστος έτσι ώστε ο κρόκος να είναι διαθέσιμος σε όλους τους ασθενείς που τον χρειάζονται ;
Την απάντηση την έδωσε μία μελέτη, η οποία σύγκρινε :
- τις επιδράσεις από τα στίγματα του κρόκου, και
- τις επιδράσεις από τα πέταλα του κρόκου.
Ο στόχος των ερευνητών ήταν να συγκρίνουν την αποτελεσματικότητα από τα πέταλα και τα στίγματα του κρόκου στην αντιμετώπιση καταθλιπτικών ασθενών σε μια πιλοτική διπλά-τυφλή τυχαιοποιημένη δοκιμή 6 εβδομάδων.
Στο τέλος της δοκιμής, τα πέταλα του κρόκου βρέθηκαν να έχουν παρόμοια αποτελεσματικότητα με τα στίγματα του κρόκου στην αντιμετώπιση της ήπιας έως μέτριας κατάθλιψης (13).
Καθώς τα πέταλα του κρόκου δεν είναι ακριβά σε σύγκριση με το στίγμα, θα υπάρξουν οικονομικά κίνητρα από τους ανθρώπους που καλλιεργούν και εμπορεύονται τον κρόκο έτσι ώστε τα πέταλα να είναι διαθέσιμα στην αγορά.
Από μία τέτοια εξέλιξη κερδίζουν και οι δύο πλευρές:
1. οι άνθρωποι που καλλιεργούν τον κρόκο Κοζάνης θα αποκτήσουν ένα επιπρόσθετο εισόδημα.
Τα πέταλα που μέχρι σήμερα παρέμεναν αναξιοποίητα, μπορούν να διατεθούν και να προσφέρουν μία επιπλέον οικονομική ανταποδοτικότητα,
2. θα βοηθηθούν σημαντικά οι συνάνθρωποι μας με οικονομικές δυσχέρειες.
Υπάρχουν πολλές ομάδες ασθενών (ο κρόκος δεν βοηθάει μόνο στο αδυνάτισμα, αλλά βοηθάει και σε άλλες παθήσεις) που μπορούν να βοηθηθούν σημαντικά από τον κρόκο Κοζάνης, αλλά η οικονομική τους δυνατότητα δεν τούς επιτρέπει να τον εντάξουν στην καθημερινή διατροφή τους.
Έστειλα ένα σχετικό μήνυμα στον Συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης, και μού απάντησαν ότι υπάρχουν δύο συγκεκριμένα εμπόδια, τα οποία θεωρώ ότι είναι εφικτό να ξεπεραστούν.
Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ ότι εάν και άλλοι άνθρωποι κάνουν σχετικές κρούσεις, τότε είναι πιο πιθανό να υπάρξει κινητοποίηση.
7. ΒΟΤΑΝΑ ΓΙΑ ΑΔΥΝΑΤΙΣΜΑ
Δείτε και την ανάρτηση "βότανα για αδυνάτισμα".
8. ΑΠΩΛΕΙΑ 14,7 ΚΙΛΑ ΑΠΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙ
Μελέτη σύγκρινε ένα από τα πιο γνωστά φάρμακα για την απώλεια βάρους με το μανιτάρι Πόρια κόκος και τα ευρήματα έδειξαν ότι το Πόρια κόκος ήταν 140% πιο αποτελεσματικό, οδηγώντας σε απώλεια 14,7 κιλών.
Για να διαβάσετε αναλυτικές λεπτομέρειες κάντε κλικ εδώ.
Παραπομπές:
1. Hatziagapiou K, Kakouri E, Lambrou GI, Bethanis K, Tarantilis PA. Antioxidant Properties of Crocus Sativus L. and Its Constituents and Relevance to Neurodegenerative Diseases; Focus on Alzheimer's and Parkinson's Disease. Curr Neuropharmacol. 2019;17(4):377-402. doi: 10.2174/1570159X16666180321095705. PMID: 29564976; PMCID: PMC6482475.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29564976/
2. Zhang Z, Wang CZ, Wen XD, Shoyama Y, Yuan CS. Role of saffron and its constituents on cancer chemoprevention. Pharm Biol. 2013 Jul;51(7):920-4. doi: 10.3109/13880209.2013.771190. Epub 2013 Apr 9. PMID: 23570520; PMCID: PMC3971062.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23570520/
3. Heitmar R, Brown J, Kyrou I. Saffron (Crocus sativus L.) in Ocular Diseases: A Narrative Review of the Existing Evidence from Clinical Studies. Nutrients. 2019 Mar 18;11(3):649. doi: 10.3390/nu11030649. PMID: 30889784; PMCID: PMC6471055.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30889784/
4. Lu C, Ke L, Li J, Zhao H, Lu T, Mentis AFA, Wang Y, Wang Z, Polissiou MG, Tang L, Tang H, Yang K. Saffron (Crocus sativus L.) and health outcomes: a meta-research review of meta-analyses and an evidence mapping study. Phytomedicine. 2021 Oct;91:153699. doi: 10.1016/j.phymed.2021.153699. Epub 2021 Aug 8. PMID: 34419735.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34419735/
5. Hasani-Ranjbar S, Jouyandeh Z, Abdollahi M. A systematic review of anti-obesity medicinal plants - an update. J Diabetes Metab Disord. 2013 Jun 19;12(1):28. doi: 10.1186/2251-6581-12-28. PMID: 23777875; PMCID: PMC3914705.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23777875/
6. Mashmoul M, Azlan A, Khaza'ai H, Yusof BN, Noor SM. Saffron: A Natural Potent Antioxidant as a Promising Anti-Obesity Drug. Antioxidants (Basel). 2013 Oct 29;2(4):293-308. doi: 10.3390/antiox2040293. PMID: 26784466; PMCID: PMC4665515.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26784466/
7. Gout B, Bourges C, Paineau-Dubreuil S. Satiereal, a Crocus sativus L extract, reduces snacking and increases satiety in a randomized placebo-controlled study of mildly overweight, healthy women. Nutr Res. 2010 May;30(5):305-13. doi: 10.1016/j.nutres.2010.04.008. PMID: 20579522.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20579522/
8. Abedimanesh N, Bathaie SZ, Abedimanesh S, Motlagh B, Separham A, Ostadrahimi A. Saffron and crocin improved appetite, dietary intakes and body composition in patients with coronary artery disease. J Cardiovasc Thorac Res. 2017;9(4):200-208. doi: 10.15171/jcvtr.2017.35. Epub 2017 Dec 30. PMID: 29391933; PMCID: PMC5787332.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29391933/
9. Milajerdi A, Jazayeri S, Shirzadi E, Hashemzadeh N, Azizgol A, Djazayery A, Esmaillzadeh A, Akhondzadeh S. The effects of alcoholic extract of saffron (Crocus satious L.) on mild to moderate comorbid depression-anxiety, sleep quality, and life satisfaction in type 2 diabetes mellitus: A double-blind, randomized and placebo-controlled clinical trial. Complement Ther Med. 2018 Dec;41:196-202. doi: 10.1016/j.ctim.2018.09.023. Epub 2018 Sep 26. PMID: 30477839.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30477839/
10. Karimi-Nazari E, Nadjarzadeh A, Masoumi R, Marzban A, Mohajeri SA, Ramezani-Jolfaie N, Salehi-Abargouei A. Effect of saffron (Crocus sativus L.) on lipid profile, glycemic indices and antioxidant status among overweight/obese prediabetic individuals: A double-blinded, randomized controlled trial. Clin Nutr ESPEN. 2019 Dec;34:130-136. doi: 10.1016/j.clnesp.2019.07.012. Epub 2019 Aug 16. PMID: 31677703.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31677703/
11. Akhondzadeh S, Mostafavi SA, Keshavarz SA, Mohammadi MR, Hosseini S, Eshraghian MR. A placebo controlled randomized clinical trial of Crocus sativus L. (saffron) on depression and food craving among overweight women with mild to moderate depression. J Clin Pharm Ther. 2020 Feb;45(1):134-143. doi: 10.1111/jcpt.13040. Epub 2019 Oct 10. PMID: 31602695.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31602695/
12. Ebrahimi F, Sahebkar A, Aryaeian N, Pahlavani N, Fallah S, Moradi N, Abbasi D, Hosseini AF. Effects Of Saffron Supplementation On Inflammation And Metabolic Responses In Type 2 Diabetic Patients: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. Diabetes Metab Syndr Obes. 2019 Oct 14;12:2107-2115. doi: 10.2147/DMSO.S216666. PMID: 31686882; PMCID: PMC6798815.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31686882/
13. Akhondzadeh B.A., Ghoreishi S.A., Noorbala A.A., Akhondzadeh S.H., Rezazadeh S.H. Petal and stigma of Crocus sativus L. in the treatment of depression: A pilot double-blind randomized trial. J. Med. Plants. 2008;7:29–36.
https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=109998
Ο κρόκος (Crocus sativus), γνωστός και ως σαφράν, καλλιεργείται σε διάφορες χώρες όπως Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Ισραήλ, Μαρόκο, Τουρκία, Ιράν, Ινδία, Κίνα, Αίγυπτο και Μεξικό (1).
Ο κρόκος έχει χρησιμοποιηθεί ως παραδοσιακό φάρμακο για την αντιμετώπιση διαφόρων ασθενειών (2).
Ο κρόκος και τα κύρια συστατικά του (όπως η κροκίνη και η κροκετίνη, τα οποία είναι φυσικά καροτενοειδή) διαθέτουν ένα ευρύ φάσμα ιδιοτήτων (3).
Στην παρούσα ανάρτηση θα εστιάσουμε στα δυνητικά οφέλη που εμφανίζει ο κρόκος στο αδυνάτισμα.
2. ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
Στις 16/2/2022, στην ιστοσελίδα Pubmed.gov χρησιμοποιήθηκε η εξής λέξη-κλειδί:
(saffron OR Crocus OR Crocus sativus) AND (weight loss OR overweight OR obesity OR obese OR satiety OR appetite OR energy intake OR thermogenesis OR lipogenesis OR lipolysis) AND meta-analysis.
Προέκυψαν 2 δημοσιεύσεις, και η μία μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2021 έκανε αναφορά στα ευρήματα ανασκόπησης όπου ο κρόκος μείωσε σημαντικά την περίμετρο μέσης.
Ωστόσο, συμπλήρωσαν ότι οι κλινικές επιδράσεις του κρόκου χρειάζεται να επιβεβαιωθούν μέσω τυχαιοποιημένων δοκιμών υψηλής ποιότητας σε πολλές χώρες με μεγάλα μεγέθη συμμετέχοντων (4).
3. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ
Το επόμενο βήμα ήταν να αναζητηθούν όλες οι σχετικές ανασκοπήσεις.
Η λέξη-κλειδί που χρησιμοποιήθηκε ήταν η εξής:
(saffron OR Crocus OR Crocus sativus) AND (weight loss OR overweight OR obesity OR obese OR satiety OR appetite OR energy intake OR thermogenesis OR lipogenesis OR lipolysis) AND review NOT meta-analysis.
Προέκυψαν 13 δημοσιεύσεις, και ελέγχθηκε ο τίτλος και περίληψη.
Επίσης, όπου ήταν διαθέσιμο, ελέγχθηκε και το πλήρες κείμενο.
Στην συνέχεια φαίνονται με χρονολογική σειρά οι 2 ανασκοπήσεις που ήταν σχετικές με τις επιδράσεις του κρόκου στο αδυνάτισμα.
1. Ιούνιος 2013
Μια συστηματική ανασκόπηση σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των βοτανικών φαρμάκων στην διαχείριση της παχυσαρκίας πραγματοποιήθηκε με αναζήτηση μελετών στις βάσεις δεδομένων των PubMed, Scopus, Google Scholar, Web of Science και IranMedex για μελέτες που αναφέρθηκαν έως 23 Απριλίου 2012.
Μελέτες που αξιολόγησαν τον κρόκο έδειξαν σημαντικές μειώσεις στο σωματικό βάρος.
Ωστόσο, στο συμπέρασμα τους οι ερευνητές δεν αναφέρουν τον κρόκο ανάμεσα σε εκείνα τα βότανα που φαίνεται να έχουν ικανοποιητικές επιδράσεις κατά της παχυσαρκίας (5).
2. Οκτώβριος 2013
Σε αυτήν την ανασκόπηση αναφέρθηκε μία κλινική δοκιμή που δημοσιεύθηκε το 2010, στην οποία διερευνήθηκε η επίδραση του κρόκου στην βελτίωση της διάθεσης που θα είχε ως αποτέλεσμα την μείωση της όρεξης και της κατανάλωσης σνακ (6).
Η κατανάλωση σνακ είναι μια ανεξέλεγκτη διατροφική συμπεριφορά, η οποία προδιαθέτει στην αύξηση του βάρους και στην παχυσαρκία. Επηρεάζει κυρίως τις γυναίκες και συχνά συνδέεται με το στρες (7).
Η συχνότητα κατανάλωσης σνακ, η κύρια δευτερεύουσα μεταβλητή, αξιολογήθηκε με καθημερινή αυτοκαταγραφή των επεισοδίων σε ένα ημερολόγιο διατροφής (7).
Έλαβαν μέρος 60 ελαφρώς υπέρβαρες γυναίκες και χορηγήθηκε επί 8 εβδομάδες :
- εκχύλισμα κρόκου σε δοσολογία 176,5 mg (31 γυναίκες) ή
- ανενεργό εικονικό φάρμακο (29 γυναίκες).
Η θερμιδική πρόσληψη έμεινε απεριόριστη κατά την διάρκεια της μελέτης. Στην αρχή, και οι δύο ομάδες ήταν ομοιογενείς ως προς την ηλικία, το σωματικό βάρος και την συχνότητα κατανάλωσης σνακ (7).
Σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, τα άτομα που χρησιμοποίησαν το εκχύλισμα κρόκου :
- ανέφεραν σημαντική μείωση στην κατανάλωση σνακ, και
- έχασαν σημαντικά περισσότερο βάρος (6, 7).
4. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΕΣ
Το τελευταίο βήμα ήταν η αναζήση των κλινικών δοκιμών.
Η λέξη-κλειδί που χρησιμοποιήθηκε ήταν η εξής:
(saffron OR Crocus OR Crocus sativus) AND (weight loss OR overweight OR obesity OR obese OR satiety OR appetite OR energy intake OR thermogenesis OR lipogenesis OR lipolysis OR BMI OR waist circumference OR weight management) AND (randomized OR placebo OR clinical trial OR clinical trials OR blind) NOT (meta-analysis OR review).
Προέκυψαν 13 δημοσιεύσεις.
Στην συνέχεια φαίνονται με χρονολογική σειρά οι 5 κλινικές δοκιμές που ήταν σχετικές με τις επιδράσεις του κρόκου σε δείκτες που αφορούν την διαχείριση του βάρους.
1. Δεκέμβριος 2017
Σκοπός αυτής της μελέτης ήταν η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του κρόκου και της κροκίνης στο λιπιδαιμικό προφίλ, την όρεξη, τις διατροφικές προσλήψεις, τους ανθρωπομετρικούς δείκτες και την σύσταση του σώματος σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο.
Αυτή η τυχαιοποιημένη, διπλά-τυφλή και ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή διάρκειας 8 εβδομάδων διεξήχθη σε 84 ασθενείς, 40 έως 65 ετών.
Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε ομάδες για να λάβουν ένα καθημερινό συμπλήρωμα :
- 30 mg υδατικού εκχυλίσματος κρόκου, ή
- 30 mg κροκίνης, ή
- εικονικό φάρμακο.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στις ομάδες εκχυλίσματος κρόκου και κροκίνης, οι ανθρωπομετρικές μεταβλητές και ορισμένες μεταβλητές της σύστασης σώματος έδειξαν βελτίωση.
Η μείωση του Δείκτη Μάζας Σώματος, της περιφέρειας μέσης και των τιμών μάζας λίπους στην ομάδα του εκχυλίσματος κρόκου ήταν σημαντικά μεγαλύτερη από την ομάδα της κροκίνης.
Τόσο το εκχύλισμα κρόκου, όσο και η κροκίνη οδήγησαν σε σημαντική μείωση στις τιμές ενεργειακής και διατροφικής πρόσληψης, ενώ παρέμεινε αμετάβλητο στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου.
Επίσης η όρεξη μειώθηκε σημαντικά στις ομάδες εκχυλίσματος κρόκου και κροκίνης.
Στο συμπέρασμα τους οι ερευνητές αναφέρουν ότι τα αποτελέσματα της μελέτης σχετικά με τις επιδράσεις του εκχυλίσματος κρόκου και τις κροκίνης ενάντια στην παχυσαρκία σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο ήταν πολλά υποσχόμενη.
Ωστόσο, το εκχύλισμα κρόκου ήταν καλύτερο στην καταστολή της όρεξης, στην διατροφική πρόσληψη και στην μείωση της κεντρικής παχυσαρκίας (8).
2. Δεκέμβριος 2018
Αυτή η κλινική δοκιμή σχεδιάστηκε για να διερευνήσει την επίδραση εκχυλίσματος κρόκου στα συμπτώματα της συννοσηρότητα κατάθλιψης - άγχους σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2.
54 εξωτερικοί ασθενείς με ήπια έως μέτρια συννοσηρότητα κατάθλιψης - άγχους έλαβαν μέρος σε αυτήν την διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο, και έλαβαν καθημερινώς επί 8 εβδομάδες:
- 30 mg κρόκο, ή
- εικονικό φάρμακο.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι οι ανθρωπομετρικές μετρήσεις των ασθενών και στις δύο ομάδες δεν άλλαξαν σημαντικά (9).
3. Οκτώβριος 2019
Ο στόχος αυτής της μελέτης ήταν να προσδιοριστούν οι επιδράσεις από τον κρόκο ως συμπληρωματική θεραπεία στον διαβήτη τύπου 2.
Αυτή η τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή, διάρκειας 12 εβδομάδων, συμπεριελάμβανε 80 ασθενείς.
Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε δύο ομάδες για να λάβουν :
- είτε δισκία κρόκου των 100 mg (40 άτομα),
- είτε εικονικό φάρμακο (40 άτομα).
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο, η λήψη κρόκου είχε ως αποτέλεσμα σημαντικές μειώσεις στην περίμετρο της μέσης (12).
4. Δεκέμβριος 2019
Διερεύνηση των επιδράσεων του κρόκου σε 75 υπέρβαρα/παχύσαρκα άτομα με προδιαβήτη.
Σε αυτήν την τυχαιοποιημένη, διπλά-τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή, οι προδιαβητικοί ασθενείς χωρίστηκαν τυχαία για να λάβουν επί 8 εβδομάδες :
- χάπια κρόκου: 15 mg ανά ημέρα,
- ή εικονικό φάρμακο.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι δεν υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στις ανθρωπομετρικές μετρήσεις (10).
5. Φεβρουάριος 2020
Στόχος της μελέτης ήταν να αξιολογηθούν οι επιδράσεις του κρόκου στην επιθυμία για φαγητό σε υπέρβαρες γυναίκες με ήπια και μέτρια κατάθλιψη.
52 γυναίκες με ΔΜΣ ≥ 25 έλαβαν μέρος σε αυτήν τη διπλά-τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο τυχαιοποιημένη κλινική δοκιμή 12 εβδομάδων.
Χωρίστηκαν τυχαία σε μία από τις δύο ομάδες και λάμβαναν καθημερινά :
- είτε 30 mg κρόκο σε κάψουλες,
- είτε κάψουλες εικονικού φαρμάκου.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν υπήρξε σημαντική επίδραση του κρόκου στην επιθυμία για φαγητό (11).
Mερικές σκέψεις
Βλέπουμε ότι :
- 3 μελέτες ανέφεραν ευεργετικές επιδράσεις στο αδυνάτισμα (7, 8, 12), ενώ
- 3 άλλες μελέτες δεν ανέφεραν ευεργετικές επιδράσεις στο αδυνάτισμα (9, 10, 11).
Η δοσολογία αποτελεί έναν παράγοντα που ίσως εξηγεί αυτά τα αντικρουόμενα αποτελέσματα.
Πιο συγκεκριμένα,
- οι μελέτες που ανέφεραν ευεργετικές επιδράσεις χρησιμοποίησαν κρόκο σε υψηλότερη δοσολογία: 176,5 mg (7), 100 mg (12) και 30 mg (8), ενώ
- οι μελέτες που δεν ανέφεραν ευεργετικές επιδράσεις χρησιμοποίησαν κρόκο σε δοσολογία 15 mg (10) και 30 mg (9, 11).
Και, ίσως τα 30 mg να είναι μία οριακή δοσολογία (εκτός και εάν σχετίζεται με την μορφή που χορηγήθηκε ο κρόκος σε αυτές τις μελέτες: εκχύλισμα, κροκίνη ή o καθεαυτό κρόκος).
Θα ήταν χρήσιμο να διενεργηθεί και μία μελέτη με 40 mg και 50 mg ώστε να δούμε από ποια δοσολογία και μετά, οι ευεργετικές επιδράσεις στο αδυνάτισμα είναι σταθερές, χωρίς αντικρουόμενες αναφορές.
5. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Οι συνηθισμένες παρενέργειες της κατανάλωσης κρόκου που αναφέρθηκαν από την μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε Οκτώβριο του 2021 συμπεριελάμβαναν ναυτία, ξηροστομία, κακή όρεξη και πονοκέφαλο, αλλά δεν αναφέρθηκαν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες.
Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι ο κρόκος είναι ένα ασφαλές φυτό για χορήγηση ως φάρμακο (4).
6. ΤΟ ΠΙΟ ΑΚΡΙΒΟ ΜΠΑΧΑΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ
Η καθημερινή πρόσληψη κρόκου δεν είναι οικονομικά προσιτή για όλους τους ανθρώπους, δεδομένου ότι ο κρόκος είναι το πιο ακριβό μπαχαρικό στον κόσμο (13).
Με ποιον τρόπο θα μπορούσε να μειωθεί το κόστος έτσι ώστε ο κρόκος να είναι διαθέσιμος σε όλους τους ασθενείς που τον χρειάζονται ;
Την απάντηση την έδωσε μία μελέτη, η οποία σύγκρινε :
- τις επιδράσεις από τα στίγματα του κρόκου, και
- τις επιδράσεις από τα πέταλα του κρόκου.
Ο στόχος των ερευνητών ήταν να συγκρίνουν την αποτελεσματικότητα από τα πέταλα και τα στίγματα του κρόκου στην αντιμετώπιση καταθλιπτικών ασθενών σε μια πιλοτική διπλά-τυφλή τυχαιοποιημένη δοκιμή 6 εβδομάδων.
Στο τέλος της δοκιμής, τα πέταλα του κρόκου βρέθηκαν να έχουν παρόμοια αποτελεσματικότητα με τα στίγματα του κρόκου στην αντιμετώπιση της ήπιας έως μέτριας κατάθλιψης (13).
Καθώς τα πέταλα του κρόκου δεν είναι ακριβά σε σύγκριση με το στίγμα, θα υπάρξουν οικονομικά κίνητρα από τους ανθρώπους που καλλιεργούν και εμπορεύονται τον κρόκο έτσι ώστε τα πέταλα να είναι διαθέσιμα στην αγορά.
Από μία τέτοια εξέλιξη κερδίζουν και οι δύο πλευρές:
1. οι άνθρωποι που καλλιεργούν τον κρόκο Κοζάνης θα αποκτήσουν ένα επιπρόσθετο εισόδημα.
Τα πέταλα που μέχρι σήμερα παρέμεναν αναξιοποίητα, μπορούν να διατεθούν και να προσφέρουν μία επιπλέον οικονομική ανταποδοτικότητα,
2. θα βοηθηθούν σημαντικά οι συνάνθρωποι μας με οικονομικές δυσχέρειες.
Υπάρχουν πολλές ομάδες ασθενών (ο κρόκος δεν βοηθάει μόνο στο αδυνάτισμα, αλλά βοηθάει και σε άλλες παθήσεις) που μπορούν να βοηθηθούν σημαντικά από τον κρόκο Κοζάνης, αλλά η οικονομική τους δυνατότητα δεν τούς επιτρέπει να τον εντάξουν στην καθημερινή διατροφή τους.
Έστειλα ένα σχετικό μήνυμα στον Συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης, και μού απάντησαν ότι υπάρχουν δύο συγκεκριμένα εμπόδια, τα οποία θεωρώ ότι είναι εφικτό να ξεπεραστούν.
Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ ότι εάν και άλλοι άνθρωποι κάνουν σχετικές κρούσεις, τότε είναι πιο πιθανό να υπάρξει κινητοποίηση.
7. ΒΟΤΑΝΑ ΓΙΑ ΑΔΥΝΑΤΙΣΜΑ
Δείτε και την ανάρτηση "βότανα για αδυνάτισμα".
8. ΑΠΩΛΕΙΑ 14,7 ΚΙΛΑ ΑΠΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙ
Μελέτη σύγκρινε ένα από τα πιο γνωστά φάρμακα για την απώλεια βάρους με το μανιτάρι Πόρια κόκος και τα ευρήματα έδειξαν ότι το Πόρια κόκος ήταν 140% πιο αποτελεσματικό, οδηγώντας σε απώλεια 14,7 κιλών.
Για να διαβάσετε αναλυτικές λεπτομέρειες κάντε κλικ εδώ.
Παραπομπές:
1. Hatziagapiou K, Kakouri E, Lambrou GI, Bethanis K, Tarantilis PA. Antioxidant Properties of Crocus Sativus L. and Its Constituents and Relevance to Neurodegenerative Diseases; Focus on Alzheimer's and Parkinson's Disease. Curr Neuropharmacol. 2019;17(4):377-402. doi: 10.2174/1570159X16666180321095705. PMID: 29564976; PMCID: PMC6482475.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29564976/
2. Zhang Z, Wang CZ, Wen XD, Shoyama Y, Yuan CS. Role of saffron and its constituents on cancer chemoprevention. Pharm Biol. 2013 Jul;51(7):920-4. doi: 10.3109/13880209.2013.771190. Epub 2013 Apr 9. PMID: 23570520; PMCID: PMC3971062.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23570520/
3. Heitmar R, Brown J, Kyrou I. Saffron (Crocus sativus L.) in Ocular Diseases: A Narrative Review of the Existing Evidence from Clinical Studies. Nutrients. 2019 Mar 18;11(3):649. doi: 10.3390/nu11030649. PMID: 30889784; PMCID: PMC6471055.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30889784/
4. Lu C, Ke L, Li J, Zhao H, Lu T, Mentis AFA, Wang Y, Wang Z, Polissiou MG, Tang L, Tang H, Yang K. Saffron (Crocus sativus L.) and health outcomes: a meta-research review of meta-analyses and an evidence mapping study. Phytomedicine. 2021 Oct;91:153699. doi: 10.1016/j.phymed.2021.153699. Epub 2021 Aug 8. PMID: 34419735.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34419735/
5. Hasani-Ranjbar S, Jouyandeh Z, Abdollahi M. A systematic review of anti-obesity medicinal plants - an update. J Diabetes Metab Disord. 2013 Jun 19;12(1):28. doi: 10.1186/2251-6581-12-28. PMID: 23777875; PMCID: PMC3914705.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23777875/
6. Mashmoul M, Azlan A, Khaza'ai H, Yusof BN, Noor SM. Saffron: A Natural Potent Antioxidant as a Promising Anti-Obesity Drug. Antioxidants (Basel). 2013 Oct 29;2(4):293-308. doi: 10.3390/antiox2040293. PMID: 26784466; PMCID: PMC4665515.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26784466/
7. Gout B, Bourges C, Paineau-Dubreuil S. Satiereal, a Crocus sativus L extract, reduces snacking and increases satiety in a randomized placebo-controlled study of mildly overweight, healthy women. Nutr Res. 2010 May;30(5):305-13. doi: 10.1016/j.nutres.2010.04.008. PMID: 20579522.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20579522/
8. Abedimanesh N, Bathaie SZ, Abedimanesh S, Motlagh B, Separham A, Ostadrahimi A. Saffron and crocin improved appetite, dietary intakes and body composition in patients with coronary artery disease. J Cardiovasc Thorac Res. 2017;9(4):200-208. doi: 10.15171/jcvtr.2017.35. Epub 2017 Dec 30. PMID: 29391933; PMCID: PMC5787332.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29391933/
9. Milajerdi A, Jazayeri S, Shirzadi E, Hashemzadeh N, Azizgol A, Djazayery A, Esmaillzadeh A, Akhondzadeh S. The effects of alcoholic extract of saffron (Crocus satious L.) on mild to moderate comorbid depression-anxiety, sleep quality, and life satisfaction in type 2 diabetes mellitus: A double-blind, randomized and placebo-controlled clinical trial. Complement Ther Med. 2018 Dec;41:196-202. doi: 10.1016/j.ctim.2018.09.023. Epub 2018 Sep 26. PMID: 30477839.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30477839/
10. Karimi-Nazari E, Nadjarzadeh A, Masoumi R, Marzban A, Mohajeri SA, Ramezani-Jolfaie N, Salehi-Abargouei A. Effect of saffron (Crocus sativus L.) on lipid profile, glycemic indices and antioxidant status among overweight/obese prediabetic individuals: A double-blinded, randomized controlled trial. Clin Nutr ESPEN. 2019 Dec;34:130-136. doi: 10.1016/j.clnesp.2019.07.012. Epub 2019 Aug 16. PMID: 31677703.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31677703/
11. Akhondzadeh S, Mostafavi SA, Keshavarz SA, Mohammadi MR, Hosseini S, Eshraghian MR. A placebo controlled randomized clinical trial of Crocus sativus L. (saffron) on depression and food craving among overweight women with mild to moderate depression. J Clin Pharm Ther. 2020 Feb;45(1):134-143. doi: 10.1111/jcpt.13040. Epub 2019 Oct 10. PMID: 31602695.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31602695/
12. Ebrahimi F, Sahebkar A, Aryaeian N, Pahlavani N, Fallah S, Moradi N, Abbasi D, Hosseini AF. Effects Of Saffron Supplementation On Inflammation And Metabolic Responses In Type 2 Diabetic Patients: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. Diabetes Metab Syndr Obes. 2019 Oct 14;12:2107-2115. doi: 10.2147/DMSO.S216666. PMID: 31686882; PMCID: PMC6798815.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31686882/
13. Akhondzadeh B.A., Ghoreishi S.A., Noorbala A.A., Akhondzadeh S.H., Rezazadeh S.H. Petal and stigma of Crocus sativus L. in the treatment of depression: A pilot double-blind randomized trial. J. Med. Plants. 2008;7:29–36.
https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=109998
