2/6/2021
ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
1. Εισαγωγή
2. Αιθέριο έλαιο ευκάλυπτος: συστατικά
3. Δραστικότητες
4. Μελέτες σε ανθρώπους
5. Ασφαλής χρήση, παρενέργειες
1. Εισαγωγή
2. Αιθέριο έλαιο ευκάλυπτος: συστατικά
3. Δραστικότητες
4. Μελέτες σε ανθρώπους
5. Ασφαλής χρήση, παρενέργειες
1. Εισαγωγή
Ο Ευκάλυπτος, ένα γηγενές γένος από την Αυστραλία, ανήκει στην οικογένεια Myrtaceae και περιλαμβάνει περίπου 900 είδη (1).
Η οικογένεια Myrtaceae συμπεριλαμβάνει περίπου 3.800 είδη που αναπτύσσονται σε διάφορες τροπικές και υποτροπικές περιοχές του κόσμου (2).
Από αυτά τα είδη, λιγότερα από 20 είναι γνωστά για την υψηλή περιεκτικότητα τους σε 1,8-κινεόλη (περιεκτικότητα μεγαλύτερη του 70%), έχουν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή αιθέριων ελαίων στις φαρμακευτικές βιομηχανίες και στην βιομηχανία καλλυντικών (1).
Το γένος Ευκάλυπτος (Eucalyptus) περιγράφηκε και ονομάστηκε το 1788 από τον Γάλλο βοτανολόγο l'Héritier.
Το όνομα του προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «ευ» (καλό) και «κάλυπτος» (καλυμμένος), λόγω του ότι τα άνθη από διάφορα είδη ευκάλυπτου προστατεύονται από μία δομή που τα κλείνει στο εσωτερικό της (2).
Το γένος, εκτός από την Αυστραλία, είναι επίσης αυτόχθονο και στην Τασμανία. Υφίσταται σε όλο τον κόσμο και εισάγεται με επιτυχία λόγω της εύκολης προσαρμοστικότητας του και της γρήγορης ανάπτυξης που εμφανίζει (2).
Ο ευκάλυπτος είναι ένα αειθαλές δέντρο ή θάμνος που φτάνει σε ύψος έως 100 μέτρα. Τα περισσότερα είδη ρίχνουν τον φλοιό τους κάθε χρόνο (3).
Ο ευκάλυπτος χρησιμοποιείται επί αιώνες στην παραδοσιακή βοτανική ιατρική των Αβοριγίνων. Τα φύλλα ευκαλύπτου και το αιθέριο έλαιο του έχουν βρει διάφορες εφαρμογές στην καθημερινή ζωή λόγω του ότι εμφανίζουν τις εξής ιδιότητες (2):
- αντισηπτικές,
- αντιφλεγμονώδεις, και
- αντιπυρετικές .
Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον για την φυσική ιατρική αυξάνεται στις βιομηχανικές κοινωνίες, ιδιαίτερα έναντι των μικροβιακών παραγόντων, λόγω του συνεχώς αυξανόμενου προβλήματος της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά (1).
Στην λαϊκή ιατρική της Τυνησίας, η εισπνοή του αιθέριου ελαίου ευκαλύπτου έχει παραδοσιακά χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση διαταραχών του αναπνευστικού συστήματος όπως :
- η φαρυγγίτιδα,
- η βρογχίτιδα, και
- η ιγμορίτιδα.
Κατά συνέπεια, το επιστημονικό ενδιαφέρον σε αυτόν τον τομέα επεκτείνεται (1).
2. Αιθέριο έλαιο ευκάλυπτος: συστατικά
Το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου λαμβάνεται από τα φύλλα του (3).
Για το αιθέριο έλαιο, έχουν αναφερθεί διακυμάνσεις στα συστατικά του ανάλογα με την εποχή, αλλά τα πιο συχνά κύρια συστατικά που ανιχνεύονται στο αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου είναι τα εξής : 1,8-κινεόλη (1,8-cineole), β-πινένιο, γ-τερπινένιο και π-κυμένιο (2).
Σε μία άλλη ανασκόπηση αναφέρεται ότι τα κύρια συστατικά για το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου είναι η 1,8-κινεόλη (ευκαλυπτόλη), το λιμονένιο, το α-πινένιο, το γ-τερπινένιο και α-τερπινεόλη (3).
Η Ευρωπαϊκή και η Βρετανική Φαρμακοποιία υποδεικνύουν ότι το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου που χρησιμοποιείται για φαρμακευτικούς σκοπούς πρέπει να περιέχει τουλάχιστον 70% από το συστατικό 1,8-κινεόλη (3).
3. Δραστικότητες
Το αιθέριο έλαιο ευκαλύπτου και το κύριο συστατικό του (1,8-κινεόλη) έχουν αντιμικροβιακές επιδράσεις σε πολλά βακτήρια, ιούς και μύκητες (συμπεριλαμβανομένης της Candida) (4).
Παραδόξως για μια αντιμικροβιακή ουσία, εμφανίζει και άλλες επιδράσεις (4) όπως :
- ανοσοδιεγερτικές,
- αντιφλεγμονώδεις,
- αντιοξειδωτικές,
- αναλγητικές, και
- σπασμολυτικές.
Η αντιβακτηριακή δραστικότητα του έχει προσδιοριστεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Είναι δραστικό, για παράδειγμα, έναντι βακτηρίων όπως P. gingivalis και S. mutant, τα οποία προκαλούν περιοδοντίτιδα και άλλες οδοντικές παθήσεις (3).
Ως εκ τούτου, το κύριο συστατικό από το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου (1,8-κινεόλη), έχει χρησιμοποιηθεί σε προϊόντα στοματικής υγιεινής. Επιπλέον, εμφανίζει τοξικές επιδράσεις σε S. aureus, E. coli και άλλα. (3)
Ορισμένες μελέτες έχουν αναφέρει την αντιιική δράση από το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου ενάντια των ιών :
- του αδενοϊού,
- της παρωτίτιδας, και
- του απλού έρπητα (1).
Επίσης, τα αιθέρια έλαια που εξήχθησαν από είδη ευκαλύπτου βρέθηκαν να είναι δραστικά σε φυτοπαθογόνους μύκητες (1).
Τα εκχυλίσματα φύλλων ευκαλύπτου έδειξαν ότι διαθέτουν διάφορες βιολογικές επιδράσεις, όπως :
- αντιβακτηριακές,
- αντιμυκητιασικές,
- αντισηπτικές,
- αντιυπεργλυκαιμικές, και
- αντιοξειδωτικές.
Η 1,8-κινεόλη είναι το πιο σημαντικό συστατικό, υπεύθυνο για τις βιοδραστικές ιδιότητες (5).
4. Μελέτες σε ανθρώπους
Η χρήση είτε με εισπνοή ατμού είτε από του στόματος παρέχει οφέλη τόσο για τα πυώδη όσο και για τα μη-πυώδη αναπνευστικά προβλήματα, όπως είναι η βρογχίτιδα (4).
Μελέτες σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι δρα ευεργετικά (4) σε:
- άσθμα,
- ρινοκολπίτιδα,
- χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια,
- οδοντική πλάκα.
Τα αιθέρια έλαια ευκάλυπτου έχουν επίσης δείξει ότι αντισταθμίζουν την μυελοτοξικότητα από έναν παράγοντα χημειοθεραπείας (4).
Οδηγίες σχετικά με έναν οικιακό τρόπο συναρμολόγησης φθηνών συσκευών για εισπνοή ατμών από αιθέρια έλαια θα βρείτε στις σελίδες 10, 11 και 12 (4).
5. Ασφαλής χρήση, παρενέργειες
Υπάρχει μια μακρά ιστορία της λαϊκής χρήσης του με καλές αναφορές, όσον αφορά το θέμα της ασφάλειας (4). Επιπλέον, μελέτες που πραγματοποιήθηκαν με την συμμετοχή ανθρώπινων εθελοντών έδειξαν χαμηλή αλλεργιογένεση (3).
Ωστόσο, σε μία ανασκόπηση του 2010 αναφέρονται κάποια δεδομένα (4) που είναι σημαντικό να ληφθούν υπ'όψιν:
- Η λήψη 3,5 ml ή περισσότερο σε μία εφάπαξ δοσολογία έχει αναφερθεί ότι οδήγησε στον θάνατο. Άλλες αναφορές δείχνουν ότι η κατάποση άνω των 3,5 ml δεν είναι θανατηφόρα.
- Τοπικά, το αδιάλυτο αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου ίσως προκαλέσει νευροτοξικότητα όταν χρησιμοποιείται για παρατεταμένη χρονική περίοδο ή όταν εφαρμόζεται σε μεγάλες ποσότητες στο σώμα.
- Η πιο περιεκτική ανασκόπηση για την δηλητηρίαση από τα αιθέρια έλαια ευκάλυπτου σε 109 παιδιά με μέση ηλικία 2 ετών διενεργήθηκε αναδρομικά σε ένα διάστημα 12 ετών. Αναφέρθηκαν διάφορα είδη δηλητηρίασης από το αιθέριο έλαιο, χωρίς να εμφανιστούν αξιοσημείωτες επιδράσεις όταν η δοσολογία ήταν 1,7 ml ή λιγότερη.
Μικρή δηλητηρίαση εμφανίστηκε με δοσολογία περίπου 2 ml, συμπεριλαμβανομένης της αταξίας, του εμετού, του κοιλιακού πόνου, και/ή της μύσης.
Μέτρια δηλητηρίαση εμφανίστηκε όταν η δοσολογία ήταν κατά μέσο όρο 2,5 ml, και - μεταξύ άλλων - παρουσιάστηκε μείωση της συνείδησης.
Σημαντική δηλητηρίαση με κατάποση δοσολογίας τουλάχιστον 7,5 ml και συμπεριελάμβανε, μεταξύ άλλων, απώλεια συνείδησης ή/και κώμα.
- Πρέπει να δίδεται προσοχή όταν ένας ασθενής κάνει εμετό, καθώς η αναρρόφηση καθαρού αιθέριου ελαίου μπορεί να προκαλέσει πνευμονίτιδα
- Για έγκυες ή θηλάζουσες γυναίκες, μικρές ποσότητες αιθέριου ελαίου ευκάλυπτου από το στόμα που χρησιμοποιείται ως αρωματική ουσία στα τρόφιμα, θεωρείται ασφαλής.
Ωστόσο, η χρήση από έγκυες ή θηλάζουσες γυναίκες για φαρμακευτικούς σκοπούς θα πρέπει να αποφεύγεται λόγω ανεπαρκών πληροφοριών σχετικά με την τοξικότητα του
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. BMC Complement Altern Med. 2012 Jun 28;12:81. doi: 10.1186/1472-6882-12-81. Chemical composition of 8 eucalyptus species' essential oils and the evaluation of their antibacterial, antifungal and antiviral activities Ameur Elaissi, Zyed Rouis, Nabil Abid Ben Salem, Samia Mabrouk, Youssef ben Salem, Karima Bel Haj Salah, Mahjoub Aouni, Farhat Farhat, Rachid Chemli, Fethia Harzallah-Skhiri, Mohamed Larbi Khouja
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22742534/
2. Review Ind Crops Prod. 2019 Jun;132:413-429. doi: 10.1016/j.indcrop.2019.02.051. Epub 2019 Mar 5. Antimicrobial activity of Eucalyptus camaldulensis Dehn. plant extracts and essential oils: A review Verica Aleksic Sabo, Petar Knezevic
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32288268/
3. Review Molecules. 2019 Jun 5;24(11):2130. doi: 10.3390/molecules24112130. Essential Oils as Antimicrobial Agents-Myth or Real Alternative? Katarzyna Wińska, Wanda Mączka, Jacek Łyczko, Małgorzata Grabarczyk, Anna Czubaszek, Antoni Szumny
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31195752/
4. Review Altern Med Rev. 2010 Apr;15(1):33-47. Immune-modifying and antimicrobial effects of Eucalyptus oil and simple inhalation devices Angela E Sadlon, Davis W Lamson
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20359267/
5. Int J Nanomedicine. 2017 Dec 27;13:175-186. doi: 10.2147/IJN.S152529. eCollection 2018. Essential oil-loaded lipid nanoparticles for wound healing Francesca Saporito, Giuseppina Sandri, Maria Cristina Bonferoni, Silvia Rossi, Cinzia Boselli, Antonia Icaro Cornaglia, Barbara Mannucci, Pietro Grisoli, Barbara Vigani, Franca Ferrari
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29343956
Ο Ευκάλυπτος, ένα γηγενές γένος από την Αυστραλία, ανήκει στην οικογένεια Myrtaceae και περιλαμβάνει περίπου 900 είδη (1).
Η οικογένεια Myrtaceae συμπεριλαμβάνει περίπου 3.800 είδη που αναπτύσσονται σε διάφορες τροπικές και υποτροπικές περιοχές του κόσμου (2).
Από αυτά τα είδη, λιγότερα από 20 είναι γνωστά για την υψηλή περιεκτικότητα τους σε 1,8-κινεόλη (περιεκτικότητα μεγαλύτερη του 70%), έχουν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή αιθέριων ελαίων στις φαρμακευτικές βιομηχανίες και στην βιομηχανία καλλυντικών (1).
Το γένος Ευκάλυπτος (Eucalyptus) περιγράφηκε και ονομάστηκε το 1788 από τον Γάλλο βοτανολόγο l'Héritier.
Το όνομα του προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «ευ» (καλό) και «κάλυπτος» (καλυμμένος), λόγω του ότι τα άνθη από διάφορα είδη ευκάλυπτου προστατεύονται από μία δομή που τα κλείνει στο εσωτερικό της (2).
Το γένος, εκτός από την Αυστραλία, είναι επίσης αυτόχθονο και στην Τασμανία. Υφίσταται σε όλο τον κόσμο και εισάγεται με επιτυχία λόγω της εύκολης προσαρμοστικότητας του και της γρήγορης ανάπτυξης που εμφανίζει (2).
Ο ευκάλυπτος είναι ένα αειθαλές δέντρο ή θάμνος που φτάνει σε ύψος έως 100 μέτρα. Τα περισσότερα είδη ρίχνουν τον φλοιό τους κάθε χρόνο (3).
Ο ευκάλυπτος χρησιμοποιείται επί αιώνες στην παραδοσιακή βοτανική ιατρική των Αβοριγίνων. Τα φύλλα ευκαλύπτου και το αιθέριο έλαιο του έχουν βρει διάφορες εφαρμογές στην καθημερινή ζωή λόγω του ότι εμφανίζουν τις εξής ιδιότητες (2):
- αντισηπτικές,
- αντιφλεγμονώδεις, και
- αντιπυρετικές .
Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον για την φυσική ιατρική αυξάνεται στις βιομηχανικές κοινωνίες, ιδιαίτερα έναντι των μικροβιακών παραγόντων, λόγω του συνεχώς αυξανόμενου προβλήματος της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά (1).
Στην λαϊκή ιατρική της Τυνησίας, η εισπνοή του αιθέριου ελαίου ευκαλύπτου έχει παραδοσιακά χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση διαταραχών του αναπνευστικού συστήματος όπως :
- η φαρυγγίτιδα,
- η βρογχίτιδα, και
- η ιγμορίτιδα.
Κατά συνέπεια, το επιστημονικό ενδιαφέρον σε αυτόν τον τομέα επεκτείνεται (1).
2. Αιθέριο έλαιο ευκάλυπτος: συστατικά
Το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου λαμβάνεται από τα φύλλα του (3).
Για το αιθέριο έλαιο, έχουν αναφερθεί διακυμάνσεις στα συστατικά του ανάλογα με την εποχή, αλλά τα πιο συχνά κύρια συστατικά που ανιχνεύονται στο αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου είναι τα εξής : 1,8-κινεόλη (1,8-cineole), β-πινένιο, γ-τερπινένιο και π-κυμένιο (2).
Σε μία άλλη ανασκόπηση αναφέρεται ότι τα κύρια συστατικά για το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου είναι η 1,8-κινεόλη (ευκαλυπτόλη), το λιμονένιο, το α-πινένιο, το γ-τερπινένιο και α-τερπινεόλη (3).
Η Ευρωπαϊκή και η Βρετανική Φαρμακοποιία υποδεικνύουν ότι το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου που χρησιμοποιείται για φαρμακευτικούς σκοπούς πρέπει να περιέχει τουλάχιστον 70% από το συστατικό 1,8-κινεόλη (3).
3. Δραστικότητες
Το αιθέριο έλαιο ευκαλύπτου και το κύριο συστατικό του (1,8-κινεόλη) έχουν αντιμικροβιακές επιδράσεις σε πολλά βακτήρια, ιούς και μύκητες (συμπεριλαμβανομένης της Candida) (4).
Παραδόξως για μια αντιμικροβιακή ουσία, εμφανίζει και άλλες επιδράσεις (4) όπως :
- ανοσοδιεγερτικές,
- αντιφλεγμονώδεις,
- αντιοξειδωτικές,
- αναλγητικές, και
- σπασμολυτικές.
Η αντιβακτηριακή δραστικότητα του έχει προσδιοριστεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Είναι δραστικό, για παράδειγμα, έναντι βακτηρίων όπως P. gingivalis και S. mutant, τα οποία προκαλούν περιοδοντίτιδα και άλλες οδοντικές παθήσεις (3).
Ως εκ τούτου, το κύριο συστατικό από το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου (1,8-κινεόλη), έχει χρησιμοποιηθεί σε προϊόντα στοματικής υγιεινής. Επιπλέον, εμφανίζει τοξικές επιδράσεις σε S. aureus, E. coli και άλλα. (3)
Ορισμένες μελέτες έχουν αναφέρει την αντιιική δράση από το αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου ενάντια των ιών :
- του αδενοϊού,
- της παρωτίτιδας, και
- του απλού έρπητα (1).
Επίσης, τα αιθέρια έλαια που εξήχθησαν από είδη ευκαλύπτου βρέθηκαν να είναι δραστικά σε φυτοπαθογόνους μύκητες (1).
Τα εκχυλίσματα φύλλων ευκαλύπτου έδειξαν ότι διαθέτουν διάφορες βιολογικές επιδράσεις, όπως :
- αντιβακτηριακές,
- αντιμυκητιασικές,
- αντισηπτικές,
- αντιυπεργλυκαιμικές, και
- αντιοξειδωτικές.
Η 1,8-κινεόλη είναι το πιο σημαντικό συστατικό, υπεύθυνο για τις βιοδραστικές ιδιότητες (5).
4. Μελέτες σε ανθρώπους
Η χρήση είτε με εισπνοή ατμού είτε από του στόματος παρέχει οφέλη τόσο για τα πυώδη όσο και για τα μη-πυώδη αναπνευστικά προβλήματα, όπως είναι η βρογχίτιδα (4).
Μελέτες σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι δρα ευεργετικά (4) σε:
- άσθμα,
- ρινοκολπίτιδα,
- χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια,
- οδοντική πλάκα.
Τα αιθέρια έλαια ευκάλυπτου έχουν επίσης δείξει ότι αντισταθμίζουν την μυελοτοξικότητα από έναν παράγοντα χημειοθεραπείας (4).
Οδηγίες σχετικά με έναν οικιακό τρόπο συναρμολόγησης φθηνών συσκευών για εισπνοή ατμών από αιθέρια έλαια θα βρείτε στις σελίδες 10, 11 και 12 (4).
5. Ασφαλής χρήση, παρενέργειες
Υπάρχει μια μακρά ιστορία της λαϊκής χρήσης του με καλές αναφορές, όσον αφορά το θέμα της ασφάλειας (4). Επιπλέον, μελέτες που πραγματοποιήθηκαν με την συμμετοχή ανθρώπινων εθελοντών έδειξαν χαμηλή αλλεργιογένεση (3).
Ωστόσο, σε μία ανασκόπηση του 2010 αναφέρονται κάποια δεδομένα (4) που είναι σημαντικό να ληφθούν υπ'όψιν:
- Η λήψη 3,5 ml ή περισσότερο σε μία εφάπαξ δοσολογία έχει αναφερθεί ότι οδήγησε στον θάνατο. Άλλες αναφορές δείχνουν ότι η κατάποση άνω των 3,5 ml δεν είναι θανατηφόρα.
- Τοπικά, το αδιάλυτο αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου ίσως προκαλέσει νευροτοξικότητα όταν χρησιμοποιείται για παρατεταμένη χρονική περίοδο ή όταν εφαρμόζεται σε μεγάλες ποσότητες στο σώμα.
- Η πιο περιεκτική ανασκόπηση για την δηλητηρίαση από τα αιθέρια έλαια ευκάλυπτου σε 109 παιδιά με μέση ηλικία 2 ετών διενεργήθηκε αναδρομικά σε ένα διάστημα 12 ετών. Αναφέρθηκαν διάφορα είδη δηλητηρίασης από το αιθέριο έλαιο, χωρίς να εμφανιστούν αξιοσημείωτες επιδράσεις όταν η δοσολογία ήταν 1,7 ml ή λιγότερη.
Μικρή δηλητηρίαση εμφανίστηκε με δοσολογία περίπου 2 ml, συμπεριλαμβανομένης της αταξίας, του εμετού, του κοιλιακού πόνου, και/ή της μύσης.
Μέτρια δηλητηρίαση εμφανίστηκε όταν η δοσολογία ήταν κατά μέσο όρο 2,5 ml, και - μεταξύ άλλων - παρουσιάστηκε μείωση της συνείδησης.
Σημαντική δηλητηρίαση με κατάποση δοσολογίας τουλάχιστον 7,5 ml και συμπεριελάμβανε, μεταξύ άλλων, απώλεια συνείδησης ή/και κώμα.
- Πρέπει να δίδεται προσοχή όταν ένας ασθενής κάνει εμετό, καθώς η αναρρόφηση καθαρού αιθέριου ελαίου μπορεί να προκαλέσει πνευμονίτιδα
- Για έγκυες ή θηλάζουσες γυναίκες, μικρές ποσότητες αιθέριου ελαίου ευκάλυπτου από το στόμα που χρησιμοποιείται ως αρωματική ουσία στα τρόφιμα, θεωρείται ασφαλής.
Ωστόσο, η χρήση από έγκυες ή θηλάζουσες γυναίκες για φαρμακευτικούς σκοπούς θα πρέπει να αποφεύγεται λόγω ανεπαρκών πληροφοριών σχετικά με την τοξικότητα του
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. BMC Complement Altern Med. 2012 Jun 28;12:81. doi: 10.1186/1472-6882-12-81. Chemical composition of 8 eucalyptus species' essential oils and the evaluation of their antibacterial, antifungal and antiviral activities Ameur Elaissi, Zyed Rouis, Nabil Abid Ben Salem, Samia Mabrouk, Youssef ben Salem, Karima Bel Haj Salah, Mahjoub Aouni, Farhat Farhat, Rachid Chemli, Fethia Harzallah-Skhiri, Mohamed Larbi Khouja
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22742534/
2. Review Ind Crops Prod. 2019 Jun;132:413-429. doi: 10.1016/j.indcrop.2019.02.051. Epub 2019 Mar 5. Antimicrobial activity of Eucalyptus camaldulensis Dehn. plant extracts and essential oils: A review Verica Aleksic Sabo, Petar Knezevic
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32288268/
3. Review Molecules. 2019 Jun 5;24(11):2130. doi: 10.3390/molecules24112130. Essential Oils as Antimicrobial Agents-Myth or Real Alternative? Katarzyna Wińska, Wanda Mączka, Jacek Łyczko, Małgorzata Grabarczyk, Anna Czubaszek, Antoni Szumny
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31195752/
4. Review Altern Med Rev. 2010 Apr;15(1):33-47. Immune-modifying and antimicrobial effects of Eucalyptus oil and simple inhalation devices Angela E Sadlon, Davis W Lamson
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20359267/
5. Int J Nanomedicine. 2017 Dec 27;13:175-186. doi: 10.2147/IJN.S152529. eCollection 2018. Essential oil-loaded lipid nanoparticles for wound healing Francesca Saporito, Giuseppina Sandri, Maria Cristina Bonferoni, Silvia Rossi, Cinzia Boselli, Antonia Icaro Cornaglia, Barbara Mannucci, Pietro Grisoli, Barbara Vigani, Franca Ferrari
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29343956
