1/6/2021
ΔΕΝΔΡΟΛΙΒΑΝΟ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
1. Εισαγωγή
2. Οικογένεια Χειλανθή
3. Rosmarinus officinalis Linnaeus
4. Βιολογικές δραστικότητες των ενώσεων του R. officinalis
5. Αντικαρκινική δραστικότητα
6. Αντιοξειδωτική δραστικότητα
7. Αντι-μολυσματική δραστικότητα
8. Αντιφλεγμονώδεις & αναλγητικές δραστικότητες
9. Δραστικότητες στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και στο ενδοκρινικό
10. Επίλογος
1. Εισαγωγή
2. Οικογένεια Χειλανθή
3. Rosmarinus officinalis Linnaeus
4. Βιολογικές δραστικότητες των ενώσεων του R. officinalis
5. Αντικαρκινική δραστικότητα
6. Αντιοξειδωτική δραστικότητα
7. Αντι-μολυσματική δραστικότητα
8. Αντιφλεγμονώδεις & αναλγητικές δραστικότητες
9. Δραστικότητες στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και στο ενδοκρινικό
10. Επίλογος
1. Εισαγωγή
Στην λαϊκή ιατρική, το δενδρολίβανο (αγγλική ονομασία: Rosemary / βοτανική ονομασία: Rosmarinus officinalis L) έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση των εξής καταστάσεων (1):
- πονοκέφαλοι,
- κακή κυκλοφορία,
- επιληψία,
- ήπιο αναλγητικό, και
- αντιφλεγμονώδες.
Για το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου έχει αναφερθεί ότι διαθέτει ισχυρές αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες, καθώς και δραστικότητα στην επούλωση πληγών (1).
Επιπλέον, η τοπική εφαρμογή αιθέριου ελαίου δενδρολίβανου έχει τεκμηριωθεί καλά όσον αφορά την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του (1).
Σύμφωνα με την σύσταση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (EMA) από το 2010 (2), το αιθέριο έλαιο δεντρολίβανου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση:
- δυσπεψίας,
- ήπιων σπασμωδικών διαταραχών του γαστρεντερικού σωλήνα,
- ως ανοσοενισχυτικό στην ανακούφιση του ήπιου μυϊκού και αρθρικού πόνου, και
- σε ήπιες περιφερικές κυκλοφορικές διαταραχές.
Από όλα τα βρώσιμα αρωματικά είδη που έχει η οικογένεια Χειλανθή, το δενδρολίβανο είναι από τα ελάχιστα είδη που έχουν αποδείξει (3) ότι δρουν ευεργετικά :
- στην γνωστική λειτουργία, και
- στην διάθεση.
Ψάχνοντας περαιτέρω πληροφορίες για το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανο, διάβασα αρκετές ανασκοπήσεις, και μία από αυτές ήταν ιδιαίτερα διεξοδική. Δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2018 στο επιστημονικό περιοδικό Future Science (4).
Παραθέτω εκείνα τα σημεία που έκρινα ότι ήταν τα πιο ενδιαφέροντα και χρήσιμα. Για όσους ανθρώπους επιθυμούν να μελετήσουν το πλήρες κείμενο της δημοσίευσης, στο τέλος του παρόντος συνδέσμου, στην ενότητα με τις "παραπομπές", υπάρχει ενεργός σύνδεσμος που οδηγεί απευθείας στην μελέτη.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. Οικογένεια Χειλανθή
Το δεντρολίβανο ανήκει στην οικογένεια "Χειλανθή", η οποία είναι μία από τις μεγαλύτερες οικογένειες ανθοφόρων φυτών, και συμπεριλαμβάνει περίπου 6.900-7.200 είδη παγκοσμίως.
Η συγκεκριμένη οικογένεια είναι γνωστή για τα βιολογικά ενεργά αιθέρια έλαια της από βότανα όπως ο βασιλικός, η λεβάντα, η μέντα, το δεντρολίβανο, το φασκόμηλο και το θυμάρι.
Η εν λόγω οικογένεια συμπεριλαμβάνει είδη φυτών που περιέχουν μεγάλες ποσότητες φαινολικών οξέων τα οποία έχουν τις εξής ιδιότητες:
- αντιβακτηριακές,
- αντιιικές,
- αντιοξειδωτικές, και
- αντιφλεγμονώδεις .
Πολλά είδη αυτής της οικογένειας έχουν αποτελέσει αντικείμενο πειραματικών μελετών, οι οποίες επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα της σε ορισμένες από τις παραδοσιακές εφαρμογές της.
3. Rosmarinus officinalis Linnaeus
Το δεντρολίβανο (R. officinalis L.) είναι ένα από τα είδη του γένους Rosmarinus που πήρε την ονομασία του από τον Carl Linnaeus, και η αρχική προέλευση του είναι από τις εύκρατες χώρες της περιοχής της Μεσογείου.
Το δεντρολίβανο είναι ένας πυκνός θάμνος, διακλαδισμένος, αειθαλής με μπλε-λευκά άνθη, που φτάνει σε ύψος περίπου 1 μέτρο. Χαρακτηρίζεται από φύλλα με μήκος 1 - 4 εκατοστά και πλάτος 2 - 4 χιλιοστά, με πολύ χαρακτηριστική οσμή.
Τα τελευταία 20 χρόνια, υπήρξε μια σαφής τάση στην αύξηση των δημοσιεύσεων για το R. officinalis L. Το ενδιαφέρον για αυτό το φυτό έχει μεταφραστεί σε υψηλό όγκο έρευνας, όπου από το 2007 δημοσιεύονται κατά μέσο όρο 100 νέες δημοσιεύσεις κάθε χρόνο, ενώ από το 2017 οι νέες ετήσιες δημοσιεύσεις ξεπερνούν τις 200 (το 2020 αποτέλεσε χρονιά ρεκόρ με 298 νέες δημοσιεύσεις).
Η χρήση των φύλλων δενδρολίβανου έχει εγκριθεί από την Γερμανική Επιτροπή σε δοσολογία 4 - 6 γραμμάρια ανά ημέρα για:
- δυσπεψία,
- υψηλή αρτηριακή πίεση, και
- ρευματισμούς,
ενώ το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου έχει εγκριθεί σε ημερήσια δοσολογία 0,1 - 1 ml.
Τα αιθέρια έλαια περιέχουν εκατοντάδες ενώσεις.
Το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου που λαμβάνεται με απόσταξη ατμού από τα φύλλα (έως 2,5%) είναι άχρωμο έως ανοιχτό κίτρινο, αδιάλυτο στο νερό και με χαρακτηριστικό άρωμα καμφοράς.
Τα κύρια συστατικά του αιθέριου ελαίου δενδρολίβανου είναι καμφορά (5,0-21%), 1,8-κινεόλη (15-55%), α-πινένιο (9,0-26%), βορνεόλη (1,5-5,0%), καμφένιο (2,5 –12%), β-πινένιο (2,0–9,0%) και λιμονένιο (1,5–5,0%) σε αναλογίες που ποικίλλουν ανάλογα με το βλαστικό στάδιο και τις βιοκλιματικές συνθήκες.
Όσον αφορά τα εκχυλίσματα, τα κυρία φυτοχημικά που υπάρχουν στο R. officinalis είναι τα εξής: ροσμαρινικό οξύ, καμφορά, καφεϊκό οξύ, ουρσολικό οξύ, μπετουλινικό οξύ, καρνοσικό οξύ και καρνοσόλη.
Επομένως, το R. officinalis αποτελείται κυρίως από φαινολικές ενώσεις, διτερπένια, τριτερπένια και αιθέρια έλαια.
Στην παραδοσιακή ιατρική, τα φύλλα του R. officinalis L. χρησιμοποιούνται με βάση τις εξής δραστικότητες :
- αντιβακτηριακές,
- διαλύουν τα αέρια του στομάχου, και
- αναλγητικές στους μυς και τις αρθρώσεις.
Επίσης, τα αιθέρια έλαια και τα εκχυλίσματα δενδρολίβανου που λαμβάνονται από τα άνθη και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση:
- μικρών τραυμάτων,
- εξανθημάτων,
- κεφαλαλγίας,
- δυσπεψίας,
- προβλημάτων κυκλοφορικού, αλλά και ως :
- αποχρεμπτικό,
- διουρητικό, και
- αντισπασμωδικό στους νεφρικούς κολικούς.
Όσον αφορά τις πιο μελετημένες ενώσεις του R. officinalis και τις βιολογικές τους δραστικότητες, το αυξημένο φαρμακολογικό δυναμικό είναι σαφές για :
- το καρνοσικό οξύ, και
- το αιθέριο έλαιο του δενδρολίβανου.
4. Βιολογικές δραστικότητες των ενώσεων του R. officinalis
Το δεντρολίβανο έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως όχι μόνο στο μαγείρεμα (ιδίως για την τροποποίηση και την ενίσχυση των γεύσεων), αλλά και στην παραδοσιακή ιατρική, ως ένα πολύτιμο φαρμακευτικό φυτό για την πρόληψη και την ίαση:
- του κρυολογήματος,
- των ρευματισμών,
- του πόνου των μυών και των αρθρώσεων.
Σήμερα είναι μια από τις πιο δημοφιλείς πηγές φυσικών βιοενεργών ενώσεων, και αυτό το φυτό ασκεί διάφορες φαρμακολογικές δραστικότητες, οι οποίες μεταξύ άλλων συμπεριλαμβάνουν:
- αντιβακτηριακές,
- αντιδιαβητικές,
- αντιφλεγμονώδεις,
- αντικαρκινικές, και
- αντιοξειδωτικές.
Από τις δημοσιεύσεις που εξετάστηκαν, ήταν εμφανές ότι τα τελευταία 20 χρόνια, το δεντρολίβανο έχει μελετηθεί περισσότερο κυρίως για τις εξής ιδιότητες του :
- αντικαρκινικές,
- αντιοξειδωτικές, και
- αντι-μολυσματικές.
Αυτές οι τρεις ιδιότητες καλύπτουν συνολικά το 55% των μελετών.
Σχεδόν το 25% των μελετών αντιπροσώπευε δραστικότητες :
- που σχετίζονται με το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (αντικαταθλιπτικά, νευροπροστατευτικά, χολινεργικά κ.λπ.),
- αντιφλεγμονώδεις, και
- αναλγητικές.
5. Αντικαρκινική δραστικότητα
Περίπου το 70% των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση του καρκίνου προέρχονται από φυσικά προϊόντα.
Όπως περιγράφηκε προηγουμένως, το δεντρολίβανο είναι γνωστό ότι ασκεί αντιοξειδωτική δράση και προστατεύει από καρκινογόνες ουσίες ή τοξικούς παράγοντες.
Οι πολυφαινόλες παρεμποδίζουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη του όγκου, και δεδομένου ότι το δεντρολίβανο είναι πλούσιο σε φαινολικές ενώσεις, πολλές μελέτες έχουν διερευνήσει την αντικαρκινική δράση του (περίπου το 20%).
6. Αντιοξειδωτική δραστικότητα
Τα φυσικά αντιοξειδωτικά από τα φυτά γίνονται ολοένα και πιο σημαντικά στην προληπτική ιατρική.
Τα φύλλα του R. officinalis χρησιμοποιούνται συνήθως :
- ως καρύκευμα για το άρωμα τους, και
- ως πηγή αντιοξειδωτικών ενώσεων που χρησιμοποιούνται στην διατήρηση των τροφίμων.
Τα αντιοξειδωτικά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση ασθενειών που σχετίζονται με οξειδωτική βλάβη, όπως είναι :
- ο καρκίνος,
- οι καρδιαγγειακές ασθένειες, και
- οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες.
7. Αντι-μολυσματική δραστικότητα
Η χρήση αιθέριων ελαίων αντιπροσωπεύει έναν νέο τρόπο μείωσης του πολλαπλασιασμού των μικροοργανισμών.
Το Rosmarinus officinalis L. χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα ως συντηρητικό τροφίμων και είναι γνωστό για την ισχυρή αντιβακτηριακή του δράση.
Η αυξανόμενη χρήση αντιβιοτικών στην ιατρική, στην γεωργία και στην κτηνοτροφία συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση πολλών μικροοργανισμών που είναι ανθεκτικά στα φάρμακα. Η αντοχή αυτή αποτελεί μια παγκόσμια ανησυχία για την δημόσια υγεία και οι ερευνητές ασχολούνται ολοένα και περισσότερο με την αναζήτηση νέων αποτελεσματικών αντιμικροβιακών.
Από τη δεκαετία του 1990 έως το 2014, το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου έχει καταδείξει την υψηλότερη αντιμικροβιακή δραστηριότητα, με το 65% των μελετών να αφορούν την δραστικότητα του ενάντια σε λοιμώξεις.
8. Αντιφλεγμονώδεις & αναλγητικές δραστικότητες
Τα φυτά είναι μια καλή πηγή αντιφλεγμονωδών παραγόντων και η συνεχής αναζήτηση νέων ενώσεων, ειδικά από φυτά με ιστορικώς τεκμηριωμένα φαρμακολογικά αποτελέσματα, αντιπροσωπεύει ένα τεράστιο φαρμακευτικό δυναμικό.
Στην λαϊκή ιατρική, το δεντρολίβανο είναι γνωστό :
- για τις ιαματικές του ιδιότητες στον κοιλιακό πόνο, και
- για την αντιμετώπιση αναπνευστικών φλεγμονωδών παθήσεων, όπως το βρογχικό άσθμα.
Όσον αφορά σχετικές κλινικές δοκιμές, έχουν υπάρξει αρκετές μελέτες από το 2005.
9. Δραστικότητες στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και στο ενδοκρινικό
Οι ασθένειες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (κατάθλιψη, Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ κ.λπ.) είναι ανίατες χρόνιες παθήσεις, και πιθανώς για αυτόν τον λόγο υπήρξε ένας αυξανόμενος αριθμός μελετών για το R. officinalis τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια εξεύρεσης νέων λύσεων.
Επίσης, μελέτες συμβάλλουν στην κατανόηση του μοριακού μηχανισμού πίσω από τις αντικαταθλιπτικές επιδράσεις του R. officinalis και των κύριων δραστικών ενώσεων του.
Όσον αφορά κλινικές δοκιμές, το 2010 διεξήχθη μια διπλή-τυφλή μελέτη για να διερευνήσει τις πιθανές άμεσες επιδράσεις στην γνωστική απόδοση από την σκόνη αποξηραμένων φύλλων δενδρολίβανου.
Αυτή η μελέτη ανέφερε σημαντική ταχύτητα στην μνήμη, το οποίο αποτελεί έναν δυνητικά χρήσιμο προγνωστικός παράγοντας της γνωστικής λειτουργίας κατά την γήρανση. Η δοσολογία για το δεντρολίβανο ήταν εκείνη που συνήθως χρησιμοποιείται στην καθημερινή κατανάλωση.
Τα ευρήματα αυτά αυξάνουν την αξία μελλοντικών μελετών σχετικά με τις επιδράσεις του δενδρολίβανου στην μνήμη και στην γνωστική λειτουργία σε χαμηλή δοσολογία.
10. Συμπέρασμα
Η φυτοθεραπεία συμβάλλει σημαντικά στην ανακάλυψη:
- νέων, ασφαλέστερων και αποτελεσματικότερων φυτικών φαρμάκων, καθώς και
- νέων φαρμάκων,
γνωρίζοντας ότι η φαρμακευτική χημεία επιδιώκει απεγνωσμένα αυτά που η φύση διαθέτει σε μεγάλες ποσότητες.
Το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη χρήση δεντρολίβανου αυξάνεται.
Από τη δεκαετία του 1990, υπάρχει ένα αυξανόμενο ιαματικό ενδιαφέρον για το δεντρολίβανο, σχετικά με διάφορες βιολογικές δραστικότητες του (π.χ. αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αναλγητικές κ.ά.), οι οποίες έχουν περιγραφεί σε εθνοβοτανικές μελέτες.
Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι τα πιο σημαντικά συστατικά του R. officinalis L., είναι το καρνοσικό οξύ, η καρνοσόλη, το ροσμαρινικό οξύ και το αιθέριο έλαιο.
Συνεπώς, αυτά τα φυσικά φάρμακα μπορούν να προταθούν για κλινικές μελέτες σε διάφορες ασθένειες και παθολογικές καταστάσεις.
Το R. officinalis έχει ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον στον ιατρικό τομέα, ειδικά στην αντιμετώπιση και στην πρόληψη για :
- διάφορα είδη καρκίνου,
- μολυσματικές παθήσεις, και
- σε αναδυόμενες παθήσεις όπως η κατάθλιψη, και οι νόσοι Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον.
Υπάρχουν 80 κλινικές μελέτες για το R. officinalis, από τις οποίες οι 32 είναι ακόμη ανοιχτές μελέτες, και συμπεριλαμβάνουν καταστάσεις όπως :
- οστεοαρθρίτιδα γόνατος,
- ρινικοί πολύποδες,
- γαστρεντερικού σωλήνα,
- καρδιαγγειακά,
- μεταβολικού συνδρόμου,
- σαρκοπενία, και
- καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1.PLoS One. 2019 Sep 16;14(9):e0219561. doi: 10.1371/journal.pone.0219561. eCollection 2019. Appraisal on the wound healing potential of Melaleuca alternifolia and Rosmarinus officinalis L. essential oil-loaded chitosan topical preparations Rola M Labib, Iriny M Ayoub, Haidy E Michel, Mina Mehanny, Verena Kamil, Meryl Hany, Mirette Magdy, Aya Moataz, Boula Maged, Ahmed Mohamed
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31525200/
2. BMC Complement Altern Med. 2014 Jul 7;14:225. doi: 10.1186/1472-6882-14-225. Antioxidant activity of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) essential oil and its hepatoprotective potential Aleksandar Rašković, Isidora Milanović, Nebojša Pavlović, Tatjana Ćebović, Saša Vukmirović, Momir Mikov
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25002023/
3.Randomized Controlled Trial Nutrients. 2018 Aug 7;10(8):1029. doi: 10.3390/nu10081029. Volatile Terpenes and Brain Function: Investigation of the Cognitive and Mood Effects of Mentha × Piperita L. Essential Oil with In Vitro Properties Relevant to Central Nervous System Function David Kennedy, Edward Okello, Paul Chazot, Melanie-Jayne Howes, Samuel Ohiomokhare, Philippa Jackson, Crystal Haskell-Ramsay, Julie Khan, Joanne Forster, Emma Wightman
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30087294/
4. Review Future Sci OA. 2018 Feb 1;4(4):FSO283. doi: 10.4155/fsoa-2017-0124. eCollection 2018 Apr. Rosmarinus officinalis L.: an update review of its phytochemistry and biological activity Joana M Andrade, Célia Faustino, Catarina Garcia, Diogo Ladeiras, Catarina P Reis, Patrícia Rijo
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29682318/
Στην λαϊκή ιατρική, το δενδρολίβανο (αγγλική ονομασία: Rosemary / βοτανική ονομασία: Rosmarinus officinalis L) έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση των εξής καταστάσεων (1):
- πονοκέφαλοι,
- κακή κυκλοφορία,
- επιληψία,
- ήπιο αναλγητικό, και
- αντιφλεγμονώδες.
Για το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου έχει αναφερθεί ότι διαθέτει ισχυρές αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες, καθώς και δραστικότητα στην επούλωση πληγών (1).
Επιπλέον, η τοπική εφαρμογή αιθέριου ελαίου δενδρολίβανου έχει τεκμηριωθεί καλά όσον αφορά την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του (1).
Σύμφωνα με την σύσταση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (EMA) από το 2010 (2), το αιθέριο έλαιο δεντρολίβανου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση:
- δυσπεψίας,
- ήπιων σπασμωδικών διαταραχών του γαστρεντερικού σωλήνα,
- ως ανοσοενισχυτικό στην ανακούφιση του ήπιου μυϊκού και αρθρικού πόνου, και
- σε ήπιες περιφερικές κυκλοφορικές διαταραχές.
Από όλα τα βρώσιμα αρωματικά είδη που έχει η οικογένεια Χειλανθή, το δενδρολίβανο είναι από τα ελάχιστα είδη που έχουν αποδείξει (3) ότι δρουν ευεργετικά :
- στην γνωστική λειτουργία, και
- στην διάθεση.
Ψάχνοντας περαιτέρω πληροφορίες για το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανο, διάβασα αρκετές ανασκοπήσεις, και μία από αυτές ήταν ιδιαίτερα διεξοδική. Δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2018 στο επιστημονικό περιοδικό Future Science (4).
Παραθέτω εκείνα τα σημεία που έκρινα ότι ήταν τα πιο ενδιαφέροντα και χρήσιμα. Για όσους ανθρώπους επιθυμούν να μελετήσουν το πλήρες κείμενο της δημοσίευσης, στο τέλος του παρόντος συνδέσμου, στην ενότητα με τις "παραπομπές", υπάρχει ενεργός σύνδεσμος που οδηγεί απευθείας στην μελέτη.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. Οικογένεια Χειλανθή
Το δεντρολίβανο ανήκει στην οικογένεια "Χειλανθή", η οποία είναι μία από τις μεγαλύτερες οικογένειες ανθοφόρων φυτών, και συμπεριλαμβάνει περίπου 6.900-7.200 είδη παγκοσμίως.
Η συγκεκριμένη οικογένεια είναι γνωστή για τα βιολογικά ενεργά αιθέρια έλαια της από βότανα όπως ο βασιλικός, η λεβάντα, η μέντα, το δεντρολίβανο, το φασκόμηλο και το θυμάρι.
Η εν λόγω οικογένεια συμπεριλαμβάνει είδη φυτών που περιέχουν μεγάλες ποσότητες φαινολικών οξέων τα οποία έχουν τις εξής ιδιότητες:
- αντιβακτηριακές,
- αντιιικές,
- αντιοξειδωτικές, και
- αντιφλεγμονώδεις .
Πολλά είδη αυτής της οικογένειας έχουν αποτελέσει αντικείμενο πειραματικών μελετών, οι οποίες επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα της σε ορισμένες από τις παραδοσιακές εφαρμογές της.
3. Rosmarinus officinalis Linnaeus
Το δεντρολίβανο (R. officinalis L.) είναι ένα από τα είδη του γένους Rosmarinus που πήρε την ονομασία του από τον Carl Linnaeus, και η αρχική προέλευση του είναι από τις εύκρατες χώρες της περιοχής της Μεσογείου.
Το δεντρολίβανο είναι ένας πυκνός θάμνος, διακλαδισμένος, αειθαλής με μπλε-λευκά άνθη, που φτάνει σε ύψος περίπου 1 μέτρο. Χαρακτηρίζεται από φύλλα με μήκος 1 - 4 εκατοστά και πλάτος 2 - 4 χιλιοστά, με πολύ χαρακτηριστική οσμή.
Τα τελευταία 20 χρόνια, υπήρξε μια σαφής τάση στην αύξηση των δημοσιεύσεων για το R. officinalis L. Το ενδιαφέρον για αυτό το φυτό έχει μεταφραστεί σε υψηλό όγκο έρευνας, όπου από το 2007 δημοσιεύονται κατά μέσο όρο 100 νέες δημοσιεύσεις κάθε χρόνο, ενώ από το 2017 οι νέες ετήσιες δημοσιεύσεις ξεπερνούν τις 200 (το 2020 αποτέλεσε χρονιά ρεκόρ με 298 νέες δημοσιεύσεις).
Η χρήση των φύλλων δενδρολίβανου έχει εγκριθεί από την Γερμανική Επιτροπή σε δοσολογία 4 - 6 γραμμάρια ανά ημέρα για:
- δυσπεψία,
- υψηλή αρτηριακή πίεση, και
- ρευματισμούς,
ενώ το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου έχει εγκριθεί σε ημερήσια δοσολογία 0,1 - 1 ml.
Τα αιθέρια έλαια περιέχουν εκατοντάδες ενώσεις.
Το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου που λαμβάνεται με απόσταξη ατμού από τα φύλλα (έως 2,5%) είναι άχρωμο έως ανοιχτό κίτρινο, αδιάλυτο στο νερό και με χαρακτηριστικό άρωμα καμφοράς.
Τα κύρια συστατικά του αιθέριου ελαίου δενδρολίβανου είναι καμφορά (5,0-21%), 1,8-κινεόλη (15-55%), α-πινένιο (9,0-26%), βορνεόλη (1,5-5,0%), καμφένιο (2,5 –12%), β-πινένιο (2,0–9,0%) και λιμονένιο (1,5–5,0%) σε αναλογίες που ποικίλλουν ανάλογα με το βλαστικό στάδιο και τις βιοκλιματικές συνθήκες.
Όσον αφορά τα εκχυλίσματα, τα κυρία φυτοχημικά που υπάρχουν στο R. officinalis είναι τα εξής: ροσμαρινικό οξύ, καμφορά, καφεϊκό οξύ, ουρσολικό οξύ, μπετουλινικό οξύ, καρνοσικό οξύ και καρνοσόλη.
Επομένως, το R. officinalis αποτελείται κυρίως από φαινολικές ενώσεις, διτερπένια, τριτερπένια και αιθέρια έλαια.
Στην παραδοσιακή ιατρική, τα φύλλα του R. officinalis L. χρησιμοποιούνται με βάση τις εξής δραστικότητες :
- αντιβακτηριακές,
- διαλύουν τα αέρια του στομάχου, και
- αναλγητικές στους μυς και τις αρθρώσεις.
Επίσης, τα αιθέρια έλαια και τα εκχυλίσματα δενδρολίβανου που λαμβάνονται από τα άνθη και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση:
- μικρών τραυμάτων,
- εξανθημάτων,
- κεφαλαλγίας,
- δυσπεψίας,
- προβλημάτων κυκλοφορικού, αλλά και ως :
- αποχρεμπτικό,
- διουρητικό, και
- αντισπασμωδικό στους νεφρικούς κολικούς.
Όσον αφορά τις πιο μελετημένες ενώσεις του R. officinalis και τις βιολογικές τους δραστικότητες, το αυξημένο φαρμακολογικό δυναμικό είναι σαφές για :
- το καρνοσικό οξύ, και
- το αιθέριο έλαιο του δενδρολίβανου.
4. Βιολογικές δραστικότητες των ενώσεων του R. officinalis
Το δεντρολίβανο έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως όχι μόνο στο μαγείρεμα (ιδίως για την τροποποίηση και την ενίσχυση των γεύσεων), αλλά και στην παραδοσιακή ιατρική, ως ένα πολύτιμο φαρμακευτικό φυτό για την πρόληψη και την ίαση:
- του κρυολογήματος,
- των ρευματισμών,
- του πόνου των μυών και των αρθρώσεων.
Σήμερα είναι μια από τις πιο δημοφιλείς πηγές φυσικών βιοενεργών ενώσεων, και αυτό το φυτό ασκεί διάφορες φαρμακολογικές δραστικότητες, οι οποίες μεταξύ άλλων συμπεριλαμβάνουν:
- αντιβακτηριακές,
- αντιδιαβητικές,
- αντιφλεγμονώδεις,
- αντικαρκινικές, και
- αντιοξειδωτικές.
Από τις δημοσιεύσεις που εξετάστηκαν, ήταν εμφανές ότι τα τελευταία 20 χρόνια, το δεντρολίβανο έχει μελετηθεί περισσότερο κυρίως για τις εξής ιδιότητες του :
- αντικαρκινικές,
- αντιοξειδωτικές, και
- αντι-μολυσματικές.
Αυτές οι τρεις ιδιότητες καλύπτουν συνολικά το 55% των μελετών.
Σχεδόν το 25% των μελετών αντιπροσώπευε δραστικότητες :
- που σχετίζονται με το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (αντικαταθλιπτικά, νευροπροστατευτικά, χολινεργικά κ.λπ.),
- αντιφλεγμονώδεις, και
- αναλγητικές.
5. Αντικαρκινική δραστικότητα
Περίπου το 70% των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση του καρκίνου προέρχονται από φυσικά προϊόντα.
Όπως περιγράφηκε προηγουμένως, το δεντρολίβανο είναι γνωστό ότι ασκεί αντιοξειδωτική δράση και προστατεύει από καρκινογόνες ουσίες ή τοξικούς παράγοντες.
Οι πολυφαινόλες παρεμποδίζουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη του όγκου, και δεδομένου ότι το δεντρολίβανο είναι πλούσιο σε φαινολικές ενώσεις, πολλές μελέτες έχουν διερευνήσει την αντικαρκινική δράση του (περίπου το 20%).
6. Αντιοξειδωτική δραστικότητα
Τα φυσικά αντιοξειδωτικά από τα φυτά γίνονται ολοένα και πιο σημαντικά στην προληπτική ιατρική.
Τα φύλλα του R. officinalis χρησιμοποιούνται συνήθως :
- ως καρύκευμα για το άρωμα τους, και
- ως πηγή αντιοξειδωτικών ενώσεων που χρησιμοποιούνται στην διατήρηση των τροφίμων.
Τα αντιοξειδωτικά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση ασθενειών που σχετίζονται με οξειδωτική βλάβη, όπως είναι :
- ο καρκίνος,
- οι καρδιαγγειακές ασθένειες, και
- οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες.
7. Αντι-μολυσματική δραστικότητα
Η χρήση αιθέριων ελαίων αντιπροσωπεύει έναν νέο τρόπο μείωσης του πολλαπλασιασμού των μικροοργανισμών.
Το Rosmarinus officinalis L. χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα ως συντηρητικό τροφίμων και είναι γνωστό για την ισχυρή αντιβακτηριακή του δράση.
Η αυξανόμενη χρήση αντιβιοτικών στην ιατρική, στην γεωργία και στην κτηνοτροφία συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση πολλών μικροοργανισμών που είναι ανθεκτικά στα φάρμακα. Η αντοχή αυτή αποτελεί μια παγκόσμια ανησυχία για την δημόσια υγεία και οι ερευνητές ασχολούνται ολοένα και περισσότερο με την αναζήτηση νέων αποτελεσματικών αντιμικροβιακών.
Από τη δεκαετία του 1990 έως το 2014, το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου έχει καταδείξει την υψηλότερη αντιμικροβιακή δραστηριότητα, με το 65% των μελετών να αφορούν την δραστικότητα του ενάντια σε λοιμώξεις.
8. Αντιφλεγμονώδεις & αναλγητικές δραστικότητες
Τα φυτά είναι μια καλή πηγή αντιφλεγμονωδών παραγόντων και η συνεχής αναζήτηση νέων ενώσεων, ειδικά από φυτά με ιστορικώς τεκμηριωμένα φαρμακολογικά αποτελέσματα, αντιπροσωπεύει ένα τεράστιο φαρμακευτικό δυναμικό.
Στην λαϊκή ιατρική, το δεντρολίβανο είναι γνωστό :
- για τις ιαματικές του ιδιότητες στον κοιλιακό πόνο, και
- για την αντιμετώπιση αναπνευστικών φλεγμονωδών παθήσεων, όπως το βρογχικό άσθμα.
Όσον αφορά σχετικές κλινικές δοκιμές, έχουν υπάρξει αρκετές μελέτες από το 2005.
9. Δραστικότητες στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και στο ενδοκρινικό
Οι ασθένειες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (κατάθλιψη, Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ κ.λπ.) είναι ανίατες χρόνιες παθήσεις, και πιθανώς για αυτόν τον λόγο υπήρξε ένας αυξανόμενος αριθμός μελετών για το R. officinalis τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια εξεύρεσης νέων λύσεων.
Επίσης, μελέτες συμβάλλουν στην κατανόηση του μοριακού μηχανισμού πίσω από τις αντικαταθλιπτικές επιδράσεις του R. officinalis και των κύριων δραστικών ενώσεων του.
Όσον αφορά κλινικές δοκιμές, το 2010 διεξήχθη μια διπλή-τυφλή μελέτη για να διερευνήσει τις πιθανές άμεσες επιδράσεις στην γνωστική απόδοση από την σκόνη αποξηραμένων φύλλων δενδρολίβανου.
Αυτή η μελέτη ανέφερε σημαντική ταχύτητα στην μνήμη, το οποίο αποτελεί έναν δυνητικά χρήσιμο προγνωστικός παράγοντας της γνωστικής λειτουργίας κατά την γήρανση. Η δοσολογία για το δεντρολίβανο ήταν εκείνη που συνήθως χρησιμοποιείται στην καθημερινή κατανάλωση.
Τα ευρήματα αυτά αυξάνουν την αξία μελλοντικών μελετών σχετικά με τις επιδράσεις του δενδρολίβανου στην μνήμη και στην γνωστική λειτουργία σε χαμηλή δοσολογία.
10. Συμπέρασμα
Η φυτοθεραπεία συμβάλλει σημαντικά στην ανακάλυψη:
- νέων, ασφαλέστερων και αποτελεσματικότερων φυτικών φαρμάκων, καθώς και
- νέων φαρμάκων,
γνωρίζοντας ότι η φαρμακευτική χημεία επιδιώκει απεγνωσμένα αυτά που η φύση διαθέτει σε μεγάλες ποσότητες.
Το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη χρήση δεντρολίβανου αυξάνεται.
Από τη δεκαετία του 1990, υπάρχει ένα αυξανόμενο ιαματικό ενδιαφέρον για το δεντρολίβανο, σχετικά με διάφορες βιολογικές δραστικότητες του (π.χ. αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αναλγητικές κ.ά.), οι οποίες έχουν περιγραφεί σε εθνοβοτανικές μελέτες.
Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι τα πιο σημαντικά συστατικά του R. officinalis L., είναι το καρνοσικό οξύ, η καρνοσόλη, το ροσμαρινικό οξύ και το αιθέριο έλαιο.
Συνεπώς, αυτά τα φυσικά φάρμακα μπορούν να προταθούν για κλινικές μελέτες σε διάφορες ασθένειες και παθολογικές καταστάσεις.
Το R. officinalis έχει ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον στον ιατρικό τομέα, ειδικά στην αντιμετώπιση και στην πρόληψη για :
- διάφορα είδη καρκίνου,
- μολυσματικές παθήσεις, και
- σε αναδυόμενες παθήσεις όπως η κατάθλιψη, και οι νόσοι Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον.
Υπάρχουν 80 κλινικές μελέτες για το R. officinalis, από τις οποίες οι 32 είναι ακόμη ανοιχτές μελέτες, και συμπεριλαμβάνουν καταστάσεις όπως :
- οστεοαρθρίτιδα γόνατος,
- ρινικοί πολύποδες,
- γαστρεντερικού σωλήνα,
- καρδιαγγειακά,
- μεταβολικού συνδρόμου,
- σαρκοπενία, και
- καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1.PLoS One. 2019 Sep 16;14(9):e0219561. doi: 10.1371/journal.pone.0219561. eCollection 2019. Appraisal on the wound healing potential of Melaleuca alternifolia and Rosmarinus officinalis L. essential oil-loaded chitosan topical preparations Rola M Labib, Iriny M Ayoub, Haidy E Michel, Mina Mehanny, Verena Kamil, Meryl Hany, Mirette Magdy, Aya Moataz, Boula Maged, Ahmed Mohamed
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31525200/
2. BMC Complement Altern Med. 2014 Jul 7;14:225. doi: 10.1186/1472-6882-14-225. Antioxidant activity of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) essential oil and its hepatoprotective potential Aleksandar Rašković, Isidora Milanović, Nebojša Pavlović, Tatjana Ćebović, Saša Vukmirović, Momir Mikov
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25002023/
3.Randomized Controlled Trial Nutrients. 2018 Aug 7;10(8):1029. doi: 10.3390/nu10081029. Volatile Terpenes and Brain Function: Investigation of the Cognitive and Mood Effects of Mentha × Piperita L. Essential Oil with In Vitro Properties Relevant to Central Nervous System Function David Kennedy, Edward Okello, Paul Chazot, Melanie-Jayne Howes, Samuel Ohiomokhare, Philippa Jackson, Crystal Haskell-Ramsay, Julie Khan, Joanne Forster, Emma Wightman
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30087294/
4. Review Future Sci OA. 2018 Feb 1;4(4):FSO283. doi: 10.4155/fsoa-2017-0124. eCollection 2018 Apr. Rosmarinus officinalis L.: an update review of its phytochemistry and biological activity Joana M Andrade, Célia Faustino, Catarina Garcia, Diogo Ladeiras, Catarina P Reis, Patrícia Rijo
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29682318/
