23/1/2021
ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΜΠΑΧΑΡΙΚΑ
Για ποιους λόγους αξίζει να εντάξουμε τα βιολογικά βότανα και μπαχαρικά στην καθημερινότητα μας
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
2. ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
3. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
4. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ: ΟΡΙΣΜΟΣ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
5. ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ : ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
6. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
2. ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
3. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
4. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ: ΟΡΙΣΜΟΣ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
5. ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ : ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
6. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ένα έγγραφο από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) με τίτλο "Να Ξυπνήσουμε Πριν Είναι Πολύ Αργά", καλεί την παγκόσμια κοινότητα να υποστηρίξει και να ενισχύσει τοπικές λύσεις για την τοξικότητα, την επισιτιστική ανασφάλεια και την φτώχεια, όπως είναι η χρήση βιολογικής και μικρής κλίμακας γεωργίας αντί της χρήσης γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών και των μονοκαλλιεργειών (1).
Η βιολογική καλλιέργεια - εκτός από την επισιτιστική ασφάλεια, και την φτώχεια - προσφέρει λύσεις στην πείνα, στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος και στην κλιματική αλλαγή (1).
2. ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Η αύξηση του πληθυσμού και η κλιματική αλλαγή ασκούν σημαντικές πιέσεις στα συστήματα της διατροφής και της γεωργίας μας (2).
Εκτός από την ανάγκη της ενίσχυσης της επισιτιστικής ασφάλειας, υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη αναγνώριση ότι η γεωργία χρειάζεται να παράγει αγαθά με έναν πιο βιώσιμο τρόπο (3).
Το τρέχον ανησυχητικό ποσοστό μείωσης των φυσικών πόρων της γης προκαλεί μεγάλη ανησυχία για το μέλλον της γεωργίας (4).
3. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
Τα γεωργικά συστήματα συμβατικής καλλιέργειας (2) :
- εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από δυνητικά επιβλαβείς για το περιβάλλον διαδικασίες, και
- καταναλώνουν μεγάλα ποσά ενέργειας.
Περαιτέρω αρνητικές πτυχές της συμβατικής γεωργίας είναι (2) :
- οι αυξημένες απώλειες στη βιοποικιλότητα,
- η υποβάθμιση του εδάφους, και
- η εκπομπή ισχυρών αερίων θερμοκηπίου, όπως είναι το νιτρώδες οξείδιο.
Επίσης, η χρήση φυτοφαρμάκων και ανόργανων λιπασμάτων στην συμβατική γεωργία συχνά έχει και άλλες αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως είναι ο ευτροφισμός των υδάτων (3).
Συνεπώς, υπάρχει μία σημαντική ανάγκη για ταυτόχρονη ενίσχυση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας και για την μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της γεωργίας (3), ενώ σε καμμία περίπτωση δεν αποτελεί έκπληξη ότι η βιώσιμη παραγωγή καλλιεργειών έχει τραβήξει την αυξανόμενη προσοχή μεταξύ των υπευθύνων χάραξης πολιτικής, των επιχειρήσεων και της επιστημονικής κοινότητας (4).
4. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ: ΟΡΙΣΜΟΣ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Η βιολογική γεωργία εμφανίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα ως μία εναλλακτική γεωργική μέθοδος για την προστασία από την υποβάθμιση της επικίνδυνης επίδρασης των μη-φυσικών ζιζανιοκτόνων στο περιβάλλον και τους ανθρώπους (5).
Η βιολογική γεωργία ορίζεται από τη Διεθνή Ομοσπονδία Βιολογικών Αγροτικών Κινήσεων (International Federation of Organic Agricultural Movements - IFOAM) ως "ένα σύστημα παραγωγής που διατηρεί την υγεία των οικοσυστημάτων και των ανθρώπων, και χρησιμοποιεί οικολογικές διαδικασίες για την εξάλειψη των συνθετικών εισροών" (6).
Η μέθοδος της βιολογικής καλλιέργειας απαγορεύει τη χρήση συνθετικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασμάτων, τα οποία αντικαθίστανται με φυσικές επιλογές (7).
Η βιολογική γεωργία χρησιμοποιεί φυσικούς πόρους και διαδικασίες για τη διασφάλιση και τη βελτίωση της παραγωγικότητας της γεωργίας, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (2).
Έχουν αναπτυχθεί τεχνικές βιολογικής καλλιέργειας για την παραγωγή καλλιεργειών τόσο στο χωράφι όσο και στα θερμοκήπια που χρησιμοποιούν οργανικές ενώσεις για τον έλεγχο των ασθενειών και των παρασίτων (3)
Μια σειρά από μελέτες δείχνουν ότι η βιολογική γεωργία ενισχύει τη βιοποικιλότητα και έχει μειωμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις (3)
Αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει μια θετική επίδραση της βιολογικής γεωργίας στην υγεία και την ποιότητα του εδάφους, συμπεριλαμβανομένων των μικροβιακών χαρακτηριστικών της κοινότητας (2).
Συνολικά, η βιολογική γεωργία ενισχύει τη συνολική μικροβιακή αφθονία και δραστηριότητα στα γεωργικά εδάφη σε παγκόσμια κλίμακα (2).
Επιπρόσθετα, η βιολογική γεωργία προάγει την περιβαλλοντική και κοινωνικοοικονομική βιωσιμότητα.
Η βιολογική γεωργία χρησιμοποιεί πρακτικές όπως (9):
- την εναλλαγή των καλλιεργειών,
- την διαχείριση των παρασίτων με φυσικούς τρόπους,
- την διαφοροποιημένη παραγωγή καλλιεργειών, και
- την προσθήκη της κομποστοποίησης και της κοπριάς ζώων στη θέση των συνθετικών εισροών.
Επίσης, η βιολογική γεωργία προάγει (9):
- τη βιοποικιλότητα,
- τον φυσικό έλεγχο παρασίτων,
- την επικονίαση,
- την ποιότητα του εδάφους, και
- την ενεργειακή απόδοση, ενώ
- μειώνει τη χρήση των φυτοφαρμάκων και άλλων αρνητικών χαρακτηριστικών που σχετίζονται με συμβατική γεωργία.
Η βιολογική γεωργία συχνά χαρακτηρίζεται και ως μία φιλοσοφία (6) και στάση ζωής δεδομένου ότι οι άνθρωποι που επιλέγουν βιολογικά τρόφιμα και προϊόντα τείνουν να κάνουν υγιεινές ή/και "πράσινες" επιλογές και σε άλλους τομείς της ζωής τους.
5. ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ : ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Όπως ίσως θα ήταν και αναμενόμενο, τα βιολογικά τρόφιμα φαίνεται ότι είναι και περισσότερο θρεπτικά.
Μία μετα-ανάλυση 343 επιστημονικών δημοσιεύσεων έδειξε στατιστικά σημαντικές και ουσιαστικές διαφορές στην σύνθεση μεταξύ βιολογικών και μη-βιολογικών καλλιεργειών και τροφίμων (10).
Η περιεκτικότητα σε αρκετά διαφορετικά αντιοξειδωτικά βρέθηκε να είναι σημαντικά υψηλότερη στις βιολογικές καλλιέργειες και στα βιολογικά τρόφιμα. Πιο συγκεκριμένα, είχαν υψηλότερη περιεκτικότητα σε φαινολικά οξέα, φλαβόνες, στιλβένια, φλαβανόνες, φλαβονόλες και ανθοκυανίνες (10).
Σε διατροφικές παρεμβάσεις και επιδημιολογικές μελέτες, πολλές από αυτές τις ενώσεις έχουν συνδεθεί στο παρελθόν με μειωμένο κίνδυνο χρόνιων παθήσεων, όπως καρδιοπάθειες και νευροεκφυλιστικές ασθένειες καθώς και ορισμένους καρκίνους (10).
Σημαντικές διαφορές ανιχνεύθηκαν επίσης και για ορισμένα άλλα θρεπτικά συστατικά όπως είναι τα μέταλλα, τα ιχνοστοιχεία και οι βιταμίνες (10).
Στον αντίποδα, οι συμβατικές καλλιέργειες εκτός από μικρότερη περιεκτικότητα στα προαναφερόμενα θρεπτικά συστατικά, περιείχαν επίσης σημαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις σε κάδμιο (Cadmium - Cd) (10).
Το κάδμιο και οι ενώσεις του είναι ιδιαίτερα τοξικές και η έκθεση σε αυτό το μέταλλο είναι γνωστό ότι προκαλεί καρκίνο και στοχεύει τα καρδιαγγειακά, τα γαστρεντερικά, τα νευρολογικά, και τα αναπαραγωγικά συστήματα του σώματος (11).
Το κάδμιο έχει ταξινομηθεί ως καρκινογόνο για τον άνθρωπο, και ασκεί τοξικές επιδράσεις στα νεφρά καθώς και στο σκελετικό και αναπνευστικό σύστημα (12).
6. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
Λόγω της αναγνώρισης όλων των προαναφερόμενων οφελών και της αυξανόμενης ζήτησης, η βιολογική γεωργία γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη, και οι πωλήσεις βιολογικών προϊόντων συνεχίζουν να αυξάνονται, με μια παγκόσμια ζήτηση τουλάχιστον 170 φορές υψηλότερη σε σύγκριση με 17 χρόνια νωρίτερα (13).
Η βιολογική γεωργία εφαρμόζεται συνολικά :
- σε 37,2 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικής γης παγκοσμίως, με το 29% να βρίσκεται στην Ευρώπη (5,4% του συνόλου της ευρωπαϊκής γεωργικής γης) (13)
- σε 178 χώρες, σε έξι ηπείρους (9).
7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συνεπώς, ας επιλέγουμε όσο πιο συχνά μπορούμε τα βιολογικά βότανα και μπαχαρικά.
Σίγουρα, τα βιολογικά βότανα και μπαχαρικά έχουν υψηλότερη τιμή σε σύγκριση με τα συμβατικά βότανα και μπαχαρικά, αλλά, μεσομακροπρόθεσμα, τα βιολογικά βότανα αποτελούν την καλύτερη επιλογή για το περιβάλλον και για την υγεία μας, το οποίο σημαίνει ότι έχουν αυξημένη προστιθέμενη αξία, και επί της ουσίας η τιμή τους είναι χαμηλότερη σε σύγκριση με τα συμβατικά βότανα που ναι, μεν έχουν χαμηλότερη τιμή, αλλά μεσομακροπρόθεσμα έχουν σοβαρό και σημαντικό τίμημα στο περιβάλλον, στην κοινωνία, και στην υγεία μας, καθιστώντας τα πιο ακριβά.
Εκτός από τα βιολογικά καταστήματα, βιολογικά βότανα και μπαχαρικά διατίθενται πλέον και σε άλλα λιγότερα εξειδικευμένα καταστήματα καθώς και στα σούπερ μάρκετ.
Επίσης, αυξάνεται συνεχώς η γκάμα και η διαθεσιμότητα στα ελληνικά βιολογικά βότανα και μπαχαρικά, το οποίο σημαίνει ότι μειώνονται σημαντικά και τα τροφοχιλιόμετρα.
Πριν αρκετά χρόνια, είχα διαβάσει έναν άρθρο, το οποίο μού είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, και αποφάσισα να βάλω μία ετήσια υπενθύμιση στο ημερολόγιο μου ώστε να μην ξεχνάω τους λόγους που αξίζει να πληρώνω περισσότερα για τα βιολογικά, ιδίως σε δύσκολες εποχές όπου τα οικονομικά είναι πιεσμένα.
Δυστυχώς, δεν είχα κρατήσει τον πρωτότυπη πηγή, και για αυτό στην συνέχεια φαίνονται μόνο εκείνα τα σημεία που είχα κρατήσει από ολόκληρο το άρθρο. Νομίζω ότι ήταν στον organiclife.gr, αλλά ψάχνοντας στο πεδίο αναζήτησης της ιστοσελίδας με σχετικές λέξεις κλειδιά, δεν κατάφερα να το εντοπίσω.
Καταρχάς, εάν ζούσαμε σε μία οικονομικά εύρωστη κοινωνία, το ερώτημα "αξίζει η αγορά των βιολογικών τροφίμων ;" θα ήταν ρητορικό.
Ορισμένοι άνθρωποι ισχυρίζονται ότι "τα βιολογικά τρόφιμα είναι κοροϊδία", το οποίο σε όλες τις περιπτώσεις (αν όχι σε όλες) είναι μία εκλογίκευση διότι ο πραγματικός λόγος που δεν αγοράζουν τα βιολογικά τρόφιμα είναι η τιμή τους, και τίποτα άλλο.
Αυτό επιβεβαιώνεται πλήρως και από ένα πολύ απλό ερώτημα, το οποίο το έχω θέσει πολλές φορές και είναι το εξής:
"εάν τα βιολογικά τρόφιμα είχαν ακριβώς την ίδια τιμή με τα συμβατικά τρόφιμα, εσύ τί θα αγόραζες ;
Π.χ. εάν πήγαινες σε έναν πάγκο, και έβλεπες ότι διαθέτει βιολογικά μήλα με τιμή 1€, και συμβατικά μήλα με τιμή επίσης 1€.
Έσύ ποια μήλα θα προμηθεύσουν, τα βιολογικά ή τα συμβατικά ; "
Η απάντηση στο 100% των περιπτώσεων είναι "θα αγόραζα τα βιολογικά μήλα".
Ακόμα και άνθρωποι που νωρίτερα έλεγαν ότι "τα βιολογικά τρόφιμα είναι κοροϊδία", σε αυτό το υποθετικό σενάριο απαντούσαν ότι θα επέλεγαν τα βιολογικά.
Κατά δεύτερον, ας εξετάσουμε πρώτα το ερώτημα εάν τα συμβατικά έχουν διαφορές με τα βιολογικά:
Α. ΥΓΕΙΑ
- Θα πήγαινες ποτέ στο σουπερμαρκετ να αγοράσεις φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα, ώστε μετά να τα βάλεις στα φαγητό σου μαζί με το λάδι και το ξύδι ;
- Θα έβαζες ποτέ στο φαγητό σου, εκτός από πιπέρι, ρίγανη, και τις αυξητικές ορμόνες και τα αντιβιοτικά που υπάρχουν στο κρέας ;
Η αντιβίωση που προορίζεται για ανθρώπινη χρήση δεν πρέπει να λαμβάνεται ποτέ χωρίς σύσταση ιατρού, πόσο μάλλον η αντιβίωση που προορίζεται για χρήση στην κτηνοτροφία.
Όμως αυτό ακριβώς καταναλώνουμε όταν επιλέγουμε συμβατικά τρόφιμα:
- εντομοκτόνα
- φυτοφάρμακα
- χημικά λιπάσματα
- αυξητικές ορμόνες, και
- αντιβιοτικά
Μόνο... που τα τρώμε... σιγά-σιγά και λίγο-λίγο.
Το να τοποθετεί, λοιπόν, κάποιος το βιολογικό πορτοκάλι στην ίδια διατροφική κλίμακα με το συμβατικό μοιάζει με κακόγουστο αστείο.
Ίσως για κάποιους τα 80 mg βιταμίνης C του βιολογικού πορτοκαλιού είναι ίδιας διατροφικής αξίας με τα 80 mg βιταμίνης C που σερβίρονται ως κοκτέιλ μαζί με εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα.
Και μπορώ να καταλάβω το σκεπτικό τους: 80 στο ένα και 80 στο άλλο. Ωστόσο, μήπως χρειάζεται να αναθεωρήσουμε ;
Β. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Τα χημικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται στην συμβατική καλλιέργεια :
- περνούν από το χώμα στο νερό.
- παρασύρονται από τον αέρα, τις βροχές.
Τελικά ρυπαίνουν μια τεράστια έκταση.
Ο βιοκαλλιεργητής :
- αντιμετωπίζει τα έντομα με βιολογικές μεθόδους.
- Το τελικό του προϊόν θα διαρκεί πολύ λιγότερο στα ράφια,
- δεν θα είναι τόσο καλοσχηματισμένο, και
- θα έχει σαφώς μικρότερο αγοραστικό κοινό.
Στην βιολογική καλλιέργεια θα πληρώσουμε ακριβότερα την τροφή μας αλλά :
- κρατάμε το περιβάλλον καθαρό για εμάς και τους αγαπημένους μας ανθρώπους, και
- την τροφή μας χωρίς τοξικά, καρκινογόνα δηλητήρια.
Επιπλέον, την πραγματική οικονομία όμως της βιολογικής διατροφής μας θα την δούμε στην υγεία μας.
Άρα, δηλαδή, τα βιολογικά τρόφιμα να μην είναι και τόσο ακριβά όσο φαίνονται, αν το εξετάσουμε σε βάθος χρόνου.
Ας σκεφτούμε επίσης ότι όσο ενισχύουμε την κατανάλωσή τους τόσο οικονομικότερα θα γίνονται.
Στην συμβατική καλλιέργεια, πληρώνουμε φθηνά. Η οικονομική αυτή τιμή μας αναγκάζει να πληρώνουμε ακριβότερα το «καθαρό» πόσιμο νερό.
Ας δούμε τη ζωή ενός φρούτου μέχρι να φτάσει σε εμάς.
1.α. Ξεκινώντας από το δέντρο, ο αγρότης το προστατεύει από τα βλαβερά έντομα με εντομοκτόνα, χημικές ουσίες που σκοτώνουν τα έντομα αλλά σκοτώνουν και τα ωφέλιμα όπως είναι για παράδειγμα οι μέλισσες.
1.β. για να αυξηθεί η παραγωγή, θα χρησιμοποιηθούν χημικά λιπάσματα, που είναι τοξικά για το υπέδαφος και το νερό.
2.α. Αφού πάρει ο αγρότης τον καρπό, θα τον ετοιμάσει για την αγορά.
Για να αντέξουν τα φρούτα την μεταφορά θα υποστούν και άλλες επεμβάσεις.
Για να μην ωριμάσουν πριν την ώρα τους και να μην δεχθούν επίθεση από ζωύφια, τα φρούτα υπόκεινται σε ιονίζουσα ακτινοβολία, που εκπέμπεται είτε ηλεκτρικά είτε από ραδιενεργές ουσίες.
2.β. Κατά την αποθήκευσή και μεταφορά σε κοντέινερς τα φρούτα ψεκάζονται με ουσίες που ελέγχουν την ωρίμανση, την οποία μπορούν να καθυστερήσουν ακόμα και για 12 μήνες.
Συμπέρασμα:
Ο κάθε άνθρωπος μπορεί μόνος του να αποφασίσει εάν οι παραπάνω πληροφορίες είναι αρκετές για να επιλέξει να καταναλώνει βιολογικά και όχι συμβατικά.
Επίσης, δεν είναι "όλα ή τίποτα", ιδίως στις ημέρες μας όπου το εισόδημα των περισσότερων ανθρώπων έχει δεχτεί σημαντικότατες μειώσεις.
Προσωπικά, δεν έχω την οικονομική δυνατότητα να αγοράζω όλα τα τρόφιμα μου από βιολογικά καταστήματα, αλλά προσπαθώ ένα μέρος εξ'αυτών να είναι βιολογικά, ιδίως τα βότανα, τα μπαχαρικά, και τα αιθέρια έλαια.
Ένα έγγραφο από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) με τίτλο "Να Ξυπνήσουμε Πριν Είναι Πολύ Αργά", καλεί την παγκόσμια κοινότητα να υποστηρίξει και να ενισχύσει τοπικές λύσεις για την τοξικότητα, την επισιτιστική ανασφάλεια και την φτώχεια, όπως είναι η χρήση βιολογικής και μικρής κλίμακας γεωργίας αντί της χρήσης γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών και των μονοκαλλιεργειών (1).
Η βιολογική καλλιέργεια - εκτός από την επισιτιστική ασφάλεια, και την φτώχεια - προσφέρει λύσεις στην πείνα, στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος και στην κλιματική αλλαγή (1).
2. ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Η αύξηση του πληθυσμού και η κλιματική αλλαγή ασκούν σημαντικές πιέσεις στα συστήματα της διατροφής και της γεωργίας μας (2).
Εκτός από την ανάγκη της ενίσχυσης της επισιτιστικής ασφάλειας, υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη αναγνώριση ότι η γεωργία χρειάζεται να παράγει αγαθά με έναν πιο βιώσιμο τρόπο (3).
Το τρέχον ανησυχητικό ποσοστό μείωσης των φυσικών πόρων της γης προκαλεί μεγάλη ανησυχία για το μέλλον της γεωργίας (4).
3. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
Τα γεωργικά συστήματα συμβατικής καλλιέργειας (2) :
- εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από δυνητικά επιβλαβείς για το περιβάλλον διαδικασίες, και
- καταναλώνουν μεγάλα ποσά ενέργειας.
Περαιτέρω αρνητικές πτυχές της συμβατικής γεωργίας είναι (2) :
- οι αυξημένες απώλειες στη βιοποικιλότητα,
- η υποβάθμιση του εδάφους, και
- η εκπομπή ισχυρών αερίων θερμοκηπίου, όπως είναι το νιτρώδες οξείδιο.
Επίσης, η χρήση φυτοφαρμάκων και ανόργανων λιπασμάτων στην συμβατική γεωργία συχνά έχει και άλλες αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως είναι ο ευτροφισμός των υδάτων (3).
Συνεπώς, υπάρχει μία σημαντική ανάγκη για ταυτόχρονη ενίσχυση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας και για την μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της γεωργίας (3), ενώ σε καμμία περίπτωση δεν αποτελεί έκπληξη ότι η βιώσιμη παραγωγή καλλιεργειών έχει τραβήξει την αυξανόμενη προσοχή μεταξύ των υπευθύνων χάραξης πολιτικής, των επιχειρήσεων και της επιστημονικής κοινότητας (4).
4. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ: ΟΡΙΣΜΟΣ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Η βιολογική γεωργία εμφανίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα ως μία εναλλακτική γεωργική μέθοδος για την προστασία από την υποβάθμιση της επικίνδυνης επίδρασης των μη-φυσικών ζιζανιοκτόνων στο περιβάλλον και τους ανθρώπους (5).
Η βιολογική γεωργία ορίζεται από τη Διεθνή Ομοσπονδία Βιολογικών Αγροτικών Κινήσεων (International Federation of Organic Agricultural Movements - IFOAM) ως "ένα σύστημα παραγωγής που διατηρεί την υγεία των οικοσυστημάτων και των ανθρώπων, και χρησιμοποιεί οικολογικές διαδικασίες για την εξάλειψη των συνθετικών εισροών" (6).
Η μέθοδος της βιολογικής καλλιέργειας απαγορεύει τη χρήση συνθετικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασμάτων, τα οποία αντικαθίστανται με φυσικές επιλογές (7).
Η βιολογική γεωργία χρησιμοποιεί φυσικούς πόρους και διαδικασίες για τη διασφάλιση και τη βελτίωση της παραγωγικότητας της γεωργίας, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (2).
Έχουν αναπτυχθεί τεχνικές βιολογικής καλλιέργειας για την παραγωγή καλλιεργειών τόσο στο χωράφι όσο και στα θερμοκήπια που χρησιμοποιούν οργανικές ενώσεις για τον έλεγχο των ασθενειών και των παρασίτων (3)
Μια σειρά από μελέτες δείχνουν ότι η βιολογική γεωργία ενισχύει τη βιοποικιλότητα και έχει μειωμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις (3)
Αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει μια θετική επίδραση της βιολογικής γεωργίας στην υγεία και την ποιότητα του εδάφους, συμπεριλαμβανομένων των μικροβιακών χαρακτηριστικών της κοινότητας (2).
Συνολικά, η βιολογική γεωργία ενισχύει τη συνολική μικροβιακή αφθονία και δραστηριότητα στα γεωργικά εδάφη σε παγκόσμια κλίμακα (2).
Επιπρόσθετα, η βιολογική γεωργία προάγει την περιβαλλοντική και κοινωνικοοικονομική βιωσιμότητα.
Η βιολογική γεωργία χρησιμοποιεί πρακτικές όπως (9):
- την εναλλαγή των καλλιεργειών,
- την διαχείριση των παρασίτων με φυσικούς τρόπους,
- την διαφοροποιημένη παραγωγή καλλιεργειών, και
- την προσθήκη της κομποστοποίησης και της κοπριάς ζώων στη θέση των συνθετικών εισροών.
Επίσης, η βιολογική γεωργία προάγει (9):
- τη βιοποικιλότητα,
- τον φυσικό έλεγχο παρασίτων,
- την επικονίαση,
- την ποιότητα του εδάφους, και
- την ενεργειακή απόδοση, ενώ
- μειώνει τη χρήση των φυτοφαρμάκων και άλλων αρνητικών χαρακτηριστικών που σχετίζονται με συμβατική γεωργία.
Η βιολογική γεωργία συχνά χαρακτηρίζεται και ως μία φιλοσοφία (6) και στάση ζωής δεδομένου ότι οι άνθρωποι που επιλέγουν βιολογικά τρόφιμα και προϊόντα τείνουν να κάνουν υγιεινές ή/και "πράσινες" επιλογές και σε άλλους τομείς της ζωής τους.
5. ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ : ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Όπως ίσως θα ήταν και αναμενόμενο, τα βιολογικά τρόφιμα φαίνεται ότι είναι και περισσότερο θρεπτικά.
Μία μετα-ανάλυση 343 επιστημονικών δημοσιεύσεων έδειξε στατιστικά σημαντικές και ουσιαστικές διαφορές στην σύνθεση μεταξύ βιολογικών και μη-βιολογικών καλλιεργειών και τροφίμων (10).
Η περιεκτικότητα σε αρκετά διαφορετικά αντιοξειδωτικά βρέθηκε να είναι σημαντικά υψηλότερη στις βιολογικές καλλιέργειες και στα βιολογικά τρόφιμα. Πιο συγκεκριμένα, είχαν υψηλότερη περιεκτικότητα σε φαινολικά οξέα, φλαβόνες, στιλβένια, φλαβανόνες, φλαβονόλες και ανθοκυανίνες (10).
Σε διατροφικές παρεμβάσεις και επιδημιολογικές μελέτες, πολλές από αυτές τις ενώσεις έχουν συνδεθεί στο παρελθόν με μειωμένο κίνδυνο χρόνιων παθήσεων, όπως καρδιοπάθειες και νευροεκφυλιστικές ασθένειες καθώς και ορισμένους καρκίνους (10).
Σημαντικές διαφορές ανιχνεύθηκαν επίσης και για ορισμένα άλλα θρεπτικά συστατικά όπως είναι τα μέταλλα, τα ιχνοστοιχεία και οι βιταμίνες (10).
Στον αντίποδα, οι συμβατικές καλλιέργειες εκτός από μικρότερη περιεκτικότητα στα προαναφερόμενα θρεπτικά συστατικά, περιείχαν επίσης σημαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις σε κάδμιο (Cadmium - Cd) (10).
Το κάδμιο και οι ενώσεις του είναι ιδιαίτερα τοξικές και η έκθεση σε αυτό το μέταλλο είναι γνωστό ότι προκαλεί καρκίνο και στοχεύει τα καρδιαγγειακά, τα γαστρεντερικά, τα νευρολογικά, και τα αναπαραγωγικά συστήματα του σώματος (11).
Το κάδμιο έχει ταξινομηθεί ως καρκινογόνο για τον άνθρωπο, και ασκεί τοξικές επιδράσεις στα νεφρά καθώς και στο σκελετικό και αναπνευστικό σύστημα (12).
6. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
Λόγω της αναγνώρισης όλων των προαναφερόμενων οφελών και της αυξανόμενης ζήτησης, η βιολογική γεωργία γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη, και οι πωλήσεις βιολογικών προϊόντων συνεχίζουν να αυξάνονται, με μια παγκόσμια ζήτηση τουλάχιστον 170 φορές υψηλότερη σε σύγκριση με 17 χρόνια νωρίτερα (13).
Η βιολογική γεωργία εφαρμόζεται συνολικά :
- σε 37,2 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικής γης παγκοσμίως, με το 29% να βρίσκεται στην Ευρώπη (5,4% του συνόλου της ευρωπαϊκής γεωργικής γης) (13)
- σε 178 χώρες, σε έξι ηπείρους (9).
7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συνεπώς, ας επιλέγουμε όσο πιο συχνά μπορούμε τα βιολογικά βότανα και μπαχαρικά.
Σίγουρα, τα βιολογικά βότανα και μπαχαρικά έχουν υψηλότερη τιμή σε σύγκριση με τα συμβατικά βότανα και μπαχαρικά, αλλά, μεσομακροπρόθεσμα, τα βιολογικά βότανα αποτελούν την καλύτερη επιλογή για το περιβάλλον και για την υγεία μας, το οποίο σημαίνει ότι έχουν αυξημένη προστιθέμενη αξία, και επί της ουσίας η τιμή τους είναι χαμηλότερη σε σύγκριση με τα συμβατικά βότανα που ναι, μεν έχουν χαμηλότερη τιμή, αλλά μεσομακροπρόθεσμα έχουν σοβαρό και σημαντικό τίμημα στο περιβάλλον, στην κοινωνία, και στην υγεία μας, καθιστώντας τα πιο ακριβά.
Εκτός από τα βιολογικά καταστήματα, βιολογικά βότανα και μπαχαρικά διατίθενται πλέον και σε άλλα λιγότερα εξειδικευμένα καταστήματα καθώς και στα σούπερ μάρκετ.
Επίσης, αυξάνεται συνεχώς η γκάμα και η διαθεσιμότητα στα ελληνικά βιολογικά βότανα και μπαχαρικά, το οποίο σημαίνει ότι μειώνονται σημαντικά και τα τροφοχιλιόμετρα.
Πριν αρκετά χρόνια, είχα διαβάσει έναν άρθρο, το οποίο μού είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, και αποφάσισα να βάλω μία ετήσια υπενθύμιση στο ημερολόγιο μου ώστε να μην ξεχνάω τους λόγους που αξίζει να πληρώνω περισσότερα για τα βιολογικά, ιδίως σε δύσκολες εποχές όπου τα οικονομικά είναι πιεσμένα.
Δυστυχώς, δεν είχα κρατήσει τον πρωτότυπη πηγή, και για αυτό στην συνέχεια φαίνονται μόνο εκείνα τα σημεία που είχα κρατήσει από ολόκληρο το άρθρο. Νομίζω ότι ήταν στον organiclife.gr, αλλά ψάχνοντας στο πεδίο αναζήτησης της ιστοσελίδας με σχετικές λέξεις κλειδιά, δεν κατάφερα να το εντοπίσω.
Καταρχάς, εάν ζούσαμε σε μία οικονομικά εύρωστη κοινωνία, το ερώτημα "αξίζει η αγορά των βιολογικών τροφίμων ;" θα ήταν ρητορικό.
Ορισμένοι άνθρωποι ισχυρίζονται ότι "τα βιολογικά τρόφιμα είναι κοροϊδία", το οποίο σε όλες τις περιπτώσεις (αν όχι σε όλες) είναι μία εκλογίκευση διότι ο πραγματικός λόγος που δεν αγοράζουν τα βιολογικά τρόφιμα είναι η τιμή τους, και τίποτα άλλο.
Αυτό επιβεβαιώνεται πλήρως και από ένα πολύ απλό ερώτημα, το οποίο το έχω θέσει πολλές φορές και είναι το εξής:
"εάν τα βιολογικά τρόφιμα είχαν ακριβώς την ίδια τιμή με τα συμβατικά τρόφιμα, εσύ τί θα αγόραζες ;
Π.χ. εάν πήγαινες σε έναν πάγκο, και έβλεπες ότι διαθέτει βιολογικά μήλα με τιμή 1€, και συμβατικά μήλα με τιμή επίσης 1€.
Έσύ ποια μήλα θα προμηθεύσουν, τα βιολογικά ή τα συμβατικά ; "
Η απάντηση στο 100% των περιπτώσεων είναι "θα αγόραζα τα βιολογικά μήλα".
Ακόμα και άνθρωποι που νωρίτερα έλεγαν ότι "τα βιολογικά τρόφιμα είναι κοροϊδία", σε αυτό το υποθετικό σενάριο απαντούσαν ότι θα επέλεγαν τα βιολογικά.
Κατά δεύτερον, ας εξετάσουμε πρώτα το ερώτημα εάν τα συμβατικά έχουν διαφορές με τα βιολογικά:
Α. ΥΓΕΙΑ
- Θα πήγαινες ποτέ στο σουπερμαρκετ να αγοράσεις φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα, ώστε μετά να τα βάλεις στα φαγητό σου μαζί με το λάδι και το ξύδι ;
- Θα έβαζες ποτέ στο φαγητό σου, εκτός από πιπέρι, ρίγανη, και τις αυξητικές ορμόνες και τα αντιβιοτικά που υπάρχουν στο κρέας ;
Η αντιβίωση που προορίζεται για ανθρώπινη χρήση δεν πρέπει να λαμβάνεται ποτέ χωρίς σύσταση ιατρού, πόσο μάλλον η αντιβίωση που προορίζεται για χρήση στην κτηνοτροφία.
Όμως αυτό ακριβώς καταναλώνουμε όταν επιλέγουμε συμβατικά τρόφιμα:
- εντομοκτόνα
- φυτοφάρμακα
- χημικά λιπάσματα
- αυξητικές ορμόνες, και
- αντιβιοτικά
Μόνο... που τα τρώμε... σιγά-σιγά και λίγο-λίγο.
Το να τοποθετεί, λοιπόν, κάποιος το βιολογικό πορτοκάλι στην ίδια διατροφική κλίμακα με το συμβατικό μοιάζει με κακόγουστο αστείο.
Ίσως για κάποιους τα 80 mg βιταμίνης C του βιολογικού πορτοκαλιού είναι ίδιας διατροφικής αξίας με τα 80 mg βιταμίνης C που σερβίρονται ως κοκτέιλ μαζί με εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα.
Και μπορώ να καταλάβω το σκεπτικό τους: 80 στο ένα και 80 στο άλλο. Ωστόσο, μήπως χρειάζεται να αναθεωρήσουμε ;
Β. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Τα χημικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται στην συμβατική καλλιέργεια :
- περνούν από το χώμα στο νερό.
- παρασύρονται από τον αέρα, τις βροχές.
Τελικά ρυπαίνουν μια τεράστια έκταση.
Ο βιοκαλλιεργητής :
- αντιμετωπίζει τα έντομα με βιολογικές μεθόδους.
- Το τελικό του προϊόν θα διαρκεί πολύ λιγότερο στα ράφια,
- δεν θα είναι τόσο καλοσχηματισμένο, και
- θα έχει σαφώς μικρότερο αγοραστικό κοινό.
Στην βιολογική καλλιέργεια θα πληρώσουμε ακριβότερα την τροφή μας αλλά :
- κρατάμε το περιβάλλον καθαρό για εμάς και τους αγαπημένους μας ανθρώπους, και
- την τροφή μας χωρίς τοξικά, καρκινογόνα δηλητήρια.
Επιπλέον, την πραγματική οικονομία όμως της βιολογικής διατροφής μας θα την δούμε στην υγεία μας.
Άρα, δηλαδή, τα βιολογικά τρόφιμα να μην είναι και τόσο ακριβά όσο φαίνονται, αν το εξετάσουμε σε βάθος χρόνου.
Ας σκεφτούμε επίσης ότι όσο ενισχύουμε την κατανάλωσή τους τόσο οικονομικότερα θα γίνονται.
Στην συμβατική καλλιέργεια, πληρώνουμε φθηνά. Η οικονομική αυτή τιμή μας αναγκάζει να πληρώνουμε ακριβότερα το «καθαρό» πόσιμο νερό.
Ας δούμε τη ζωή ενός φρούτου μέχρι να φτάσει σε εμάς.
1.α. Ξεκινώντας από το δέντρο, ο αγρότης το προστατεύει από τα βλαβερά έντομα με εντομοκτόνα, χημικές ουσίες που σκοτώνουν τα έντομα αλλά σκοτώνουν και τα ωφέλιμα όπως είναι για παράδειγμα οι μέλισσες.
1.β. για να αυξηθεί η παραγωγή, θα χρησιμοποιηθούν χημικά λιπάσματα, που είναι τοξικά για το υπέδαφος και το νερό.
2.α. Αφού πάρει ο αγρότης τον καρπό, θα τον ετοιμάσει για την αγορά.
Για να αντέξουν τα φρούτα την μεταφορά θα υποστούν και άλλες επεμβάσεις.
Για να μην ωριμάσουν πριν την ώρα τους και να μην δεχθούν επίθεση από ζωύφια, τα φρούτα υπόκεινται σε ιονίζουσα ακτινοβολία, που εκπέμπεται είτε ηλεκτρικά είτε από ραδιενεργές ουσίες.
2.β. Κατά την αποθήκευσή και μεταφορά σε κοντέινερς τα φρούτα ψεκάζονται με ουσίες που ελέγχουν την ωρίμανση, την οποία μπορούν να καθυστερήσουν ακόμα και για 12 μήνες.
Συμπέρασμα:
Ο κάθε άνθρωπος μπορεί μόνος του να αποφασίσει εάν οι παραπάνω πληροφορίες είναι αρκετές για να επιλέξει να καταναλώνει βιολογικά και όχι συμβατικά.
Επίσης, δεν είναι "όλα ή τίποτα", ιδίως στις ημέρες μας όπου το εισόδημα των περισσότερων ανθρώπων έχει δεχτεί σημαντικότατες μειώσεις.
Προσωπικά, δεν έχω την οικονομική δυνατότητα να αγοράζω όλα τα τρόφιμα μου από βιολογικά καταστήματα, αλλά προσπαθώ ένα μέρος εξ'αυτών να είναι βιολογικά, ιδίως τα βότανα, τα μπαχαρικά, και τα αιθέρια έλαια.
Παραπομπές:
1. Review J Ayurveda Integr Med. Oct-Dec 2014;5(4):251-9. Tulsi - Ocimum sanctum: A herb for all reasons Marc Maurice Cohen
2. Meta-Analysis PLoS One. 2017 Jul 12;12(7):e0180442. eCollection 2017. Organic farming enhances soil microbial abundance and activity-A meta-analysis and meta-regression Martina Lori, Sarah Symnaczik, Paul Mäder, Gerlinde De Deyn, Andreas Gattinger
3. Nat Commun. 2018 Sep 7;9(1):3632. A global meta-analysis of yield stability in organic and conservation agriculture Samuel Knapp, Marcel G A van der Heijden
4. Front Plant Sci. 2018 Jan 12;8:2204. eCollection 2017. Improving Crop Yield and Nutrient Use Efficiency via Biofertilization-A Global Meta-analysis Lukas Schütz, Andreas Gattinger, Matthias Meier, Adrian Müller, Thomas Boller, Paul Mäder, Natarajan Mathimaran
5. Foods. 2020 Nov 2;9(11):1591. Allelopathic Potential and Active Substances from Wedelia Chinensis (Osbeck) Kawsar Hossen, Krishna Rany Das, Shun Okada, Arihiro Iwasaki, Kiyotake Suenaga, Hisashi Kato-Noguchi
6. Exp Agric. 2019;55(2):200-229. Epub 2019 Mar 14. DOES SIZE MATTER? A CRITICAL REVIEW OF META-ANALYSIS IN AGRONOMY Timothy J Krupnik, Jens A Andersson, Leonard Rusinamhodzi, Marc Corbeels, Carol Shennan, Bruno GÉrard
7. Molecules. 2021 Feb 17;26(4):1047. Influence of Agronomic Practice on Total Phenols, Carotenoids, Chlorophylls Content, and Biological Activities in Dry Herbs Water Macerates Kalina Sikorska-Zimny, Paweł Lisiecki, Weronika Gonciarz, Magdalena Szemraj, Maja Ambroziak, Olga Suska, Oliwia Turkot, Małgorzata Stanowska, Krzysztof P Rutkowski, Magdalena Chmiela, Wojciech Mielicki
8. Plant Pathol J. 2015 Sep;31(3):259-68. Epub 2015 Sep 30. Effect of Aerated Compost Tea on the Growth Promotion of Lettuce, Soybean, and Sweet Corn in Organic Cultivation Min Jeong Kim, Chang Ki Shim, Yong Ki Kim, Sung Jun Hong, Jong Ho Park, Eun Jung Han, Jin Ho Kim, Suk Chul Kim
9. Proc Natl Acad Sci USA. 2020 Feb 11;117(6):2870-2878. Epub 2020 Jan 27. Landscape context affects the sustainability of organic farming systems Olivia M Smith, Abigail L Cohen, John P Reganold, Matthew S Jones, Robert J Orpet, Joseph M Taylor, Jessa H Thurman, Kevin A Cornell, Rachel L Olsson, Yang Ge, Christina M Kennedy, David W Crowder
10. Review Br J Nutr . 2014 Sep 14;112(5):794-811. Epub 2014 Jun 26. Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops: a systematic literature review and meta-analyses Marcin Barański, Dominika Srednicka-Tober, Nikolaos Volakakis, Chris Seal, Roy Sanderson, Gavin B Stewart, Charles Benbrook, Bruno Biavati, Emilia Markellou, Charilaos Giotis, Joanna Gromadzka-Ostrowska, Ewa Rembiałkowska, Krystyna Skwarło-Sońta, Raija Tahvonen, Dagmar Janovská, Urs Niggli, Philippe Nicot, Carlo Leifert
11. United States Department of Labor, Occupational Safety & Health Administration, Cadmium.
12. World Health Organization, International Programme on Chemical Safety, Cadmium.
13. Review Forsch Komplementmed. 2014;21(6):375-86. Epub 2014 Dec 12. Treatment of organic livestock with medicinal plants: a systematic review of European ethnoveterinary research Maria Mayer, Christian R Vogl, Michele Amorena, Matthias Hamburger, Michael Walkenhorst
1. Review J Ayurveda Integr Med. Oct-Dec 2014;5(4):251-9. Tulsi - Ocimum sanctum: A herb for all reasons Marc Maurice Cohen
2. Meta-Analysis PLoS One. 2017 Jul 12;12(7):e0180442. eCollection 2017. Organic farming enhances soil microbial abundance and activity-A meta-analysis and meta-regression Martina Lori, Sarah Symnaczik, Paul Mäder, Gerlinde De Deyn, Andreas Gattinger
3. Nat Commun. 2018 Sep 7;9(1):3632. A global meta-analysis of yield stability in organic and conservation agriculture Samuel Knapp, Marcel G A van der Heijden
4. Front Plant Sci. 2018 Jan 12;8:2204. eCollection 2017. Improving Crop Yield and Nutrient Use Efficiency via Biofertilization-A Global Meta-analysis Lukas Schütz, Andreas Gattinger, Matthias Meier, Adrian Müller, Thomas Boller, Paul Mäder, Natarajan Mathimaran
5. Foods. 2020 Nov 2;9(11):1591. Allelopathic Potential and Active Substances from Wedelia Chinensis (Osbeck) Kawsar Hossen, Krishna Rany Das, Shun Okada, Arihiro Iwasaki, Kiyotake Suenaga, Hisashi Kato-Noguchi
6. Exp Agric. 2019;55(2):200-229. Epub 2019 Mar 14. DOES SIZE MATTER? A CRITICAL REVIEW OF META-ANALYSIS IN AGRONOMY Timothy J Krupnik, Jens A Andersson, Leonard Rusinamhodzi, Marc Corbeels, Carol Shennan, Bruno GÉrard
7. Molecules. 2021 Feb 17;26(4):1047. Influence of Agronomic Practice on Total Phenols, Carotenoids, Chlorophylls Content, and Biological Activities in Dry Herbs Water Macerates Kalina Sikorska-Zimny, Paweł Lisiecki, Weronika Gonciarz, Magdalena Szemraj, Maja Ambroziak, Olga Suska, Oliwia Turkot, Małgorzata Stanowska, Krzysztof P Rutkowski, Magdalena Chmiela, Wojciech Mielicki
8. Plant Pathol J. 2015 Sep;31(3):259-68. Epub 2015 Sep 30. Effect of Aerated Compost Tea on the Growth Promotion of Lettuce, Soybean, and Sweet Corn in Organic Cultivation Min Jeong Kim, Chang Ki Shim, Yong Ki Kim, Sung Jun Hong, Jong Ho Park, Eun Jung Han, Jin Ho Kim, Suk Chul Kim
9. Proc Natl Acad Sci USA. 2020 Feb 11;117(6):2870-2878. Epub 2020 Jan 27. Landscape context affects the sustainability of organic farming systems Olivia M Smith, Abigail L Cohen, John P Reganold, Matthew S Jones, Robert J Orpet, Joseph M Taylor, Jessa H Thurman, Kevin A Cornell, Rachel L Olsson, Yang Ge, Christina M Kennedy, David W Crowder
10. Review Br J Nutr . 2014 Sep 14;112(5):794-811. Epub 2014 Jun 26. Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops: a systematic literature review and meta-analyses Marcin Barański, Dominika Srednicka-Tober, Nikolaos Volakakis, Chris Seal, Roy Sanderson, Gavin B Stewart, Charles Benbrook, Bruno Biavati, Emilia Markellou, Charilaos Giotis, Joanna Gromadzka-Ostrowska, Ewa Rembiałkowska, Krystyna Skwarło-Sońta, Raija Tahvonen, Dagmar Janovská, Urs Niggli, Philippe Nicot, Carlo Leifert
11. United States Department of Labor, Occupational Safety & Health Administration, Cadmium.
12. World Health Organization, International Programme on Chemical Safety, Cadmium.
13. Review Forsch Komplementmed. 2014;21(6):375-86. Epub 2014 Dec 12. Treatment of organic livestock with medicinal plants: a systematic review of European ethnoveterinary research Maria Mayer, Christian R Vogl, Michele Amorena, Matthias Hamburger, Michael Walkenhorst